Bediüzzaman, başından geçen bu olayı anlatmamıştı. Abdürrahim Zapsu, o zaman Bakü yakınlarında Nangün(Nargin) Adası’nda esirdi. Bir Müslüman subaydan bu olayı dinlemiş ve 1948 yılında Ehl-i Sünnet mecmuasının 48. sayısında yazmıştı. Bu konu Bediüzzaman’a söylendiğinde “Esâretimdeki hâdisenin gazeteyle i‘lânı, şiddetli yasaklarla ahâlîyi her tarafda bizden kaçırmaya çalışmakla berâber teveccüh-i âmmeyi ziyâdeleştirmiş. Bize, husûsan şahsıma ihânet etmeye tarafdar üç resmî adam dün avluda demişler: ‘Sa‘îd pencereden göründüğü vakit ahâlî toplanıp ona bakıyor. Pencerede durmasın. Yoksa koğuşunu değiştiriniz’ diye başgardiyan söyledi. Hiç merak etmeyiniz. Ben her sıkıntıya tahammüle karar vermişim. Duânız bereketiyle inşâallah sıkıntılar sevinçlere dönecekler. O esâret hadisesi aslı doğrudur. Fakat şâhidim olmadığından tafsîlen beyân etmemiştim. Yalnız bir manga beni i‘dam etmek için geldiğini bilmiyordum, sonra anladım. Ve Rus kumandanı tarziye içün Rusça bir şeyler söyledi, ben bilmedim. Demek hâzır bulunan ve bu hâdiseyi gazeteye ihbâr eden Müslüman yüzbaşı anlamış ki, kumandan tekrar tekrar ‘Afv et’ demiş.1 Bu hâdisenin, Amerika Askerî İstihbarat Dairesi arşiv bölümünde kayıt olduğuna, eski devlet bakanlarından Mehmet Özgüneş tanıklık etmiştir. Erzurum 1977-79 Dönem Milletvekili Osman Demirci olayı şöyle anlatır: “Mebusluğum sırasında bir gün Mehmet Özgüneş, meclis kütüphanesinin yanında bana yaklaşarak tanışmak istediğini söyledi. “Hay hay, buyurun.” dedim. Oturduk, konuştuk. Benim Üstad Bediüzzaman’a olan irtibat ve alâkamı biliyordu... ‘Ben Amerika’da Türk askerî ataşeliği yaparken, bir gün Amerikan Askerî İstihbarat Dairesi’nde bir şey arıyordum. Arşiv arasında Bediüzzaman Hazretleri’nin, Rusya’da kumandana kıyam etmemesi hadisesinin kaydını bizzat gözümle gördüm ve okudum.’ dedi.”2 Bediüzzaman’ın, kumandanın önünde kalkmaması ve ölümden korkmaması hadisesi, hem bütün esirler arasında hem de bazı kamp görevlileri arasında oldukça yankı buldu. Kendisine büyük hürmet ve saygı gösterdiler. Bediüzzaman’ın ilmî, kahramanlık ve cesareti kamp dışındaki çevreye de yayılmıştı.
Bir başka rivâyet Azerî Latif Hüseyinzâde’den: “1916. ilin (yılın) yaz ayları idi. O dövrlerde (devirlerde) ölkemiz Rus esaretinde olduğu üçün II. Nikolay düşmenimiz sayılırdı. O günlerde II. Nikolay Tiflis’e geldi ve Kafkazın (Kafkasın) bütün elm (ilim) adamları ve din hadimeri onun görüşüne getdiler. Tiflis’e getmiş elm adamlarımız oradaki Türk esirleri ile görüştüler. Tiflis’e geden âlimlerin dediyine göre, II. Nikolay esir düşergelerinden (kamplarından) birini gezerken Seid Nürsi’den başka bütün esirler ayağa galkdılar. Nikolay bunun sebebini soruşdukda Seid Nürsi, “inandığım din sizin kimi bir kâfirin karşısında ayağa durmağa izn vermir.” deyir. Bediüzzaman’ın bu sözlerinden gezeblenen (gazaplanan) Nikolay ona üç günlük kamera cezası ile birlikde ölüm cezası kesir. Üç günlük kamera cezası bitdikden sonra Nikolay, Bediüzzaman‘ı e’dam (idam) etmezden evvel onun iki arzusunu soruşur. 0 da “izn verin, iki rük’et namaz kılım, sonra meni e’dam edin” deyir. Bundan sonra Nikolay onu e’dam cezasından azad edir.”3
Dipnotlar:
1- Şualar, 2013, s.825
2- Abdülkadir Badıllı, Mufassal Tarihçe-i Hayat, Cilt-I, s.327
3- https://www.yeniasya.com.tr/enstitu/culfa_ 122971