Jandarma Subayı Nazmi Ören’in Aralık 1952 yılında Dünya Gazetesi’ndeki yazısı Bediüzzaman’ın hem Rumeli seyahati, hem de şahsı ile ilgili özellikleri göstermesi açısından değerlendirilebilir. Esasında Bediüzzaman’a muhabbet duymayan, hatta muhalif fikirler taşıyan Jandarma Subayı Nazmi Ören’in bu yazısından bölümler nakledelim. Nazmi Ören ne kadar muhalif fikirli olursa olsun, Bediüzzaman hakkında hoş olmayan ifadeler kullanmış da olsa, Bediüzzaman’ın kıymetli vasıflarını da itiraf etmekten kendisini alamamıştır.
Rumeli gezisine katılan ve Erzurum heyeti içinde yer alan Nazmi Ören, Aralık 1952’de Dünya Gazetesi’nde yayımladığı anılarında Bediüzzaman’ın Kosova seyahati sırasındaki yazdıklarını takip edelim:
“Size hatıralarımın başında Gümüşhane’den Meşhed-i mübarek adına bir parça gönderiyorum. Bu yazıda hâlâ sahnede dolaşan Bediüzzaman dedikleri Said’in eski bir parçasını bulacaksınız… O (Molla Said) Erzurum heyetine İstanbul’da katılmıştı... O, otuz beş yaşında görünür kırk beşlik bir adamdı. Başında beyaz uzun bir külahı vardı.
Külâhın alt kısmına sardığı siyah ipek postunun kısa saçakları yüzüne sarkıyordu. Siirt veya Van el tezgâhlarında o havaliye mahsus bir nevi keçi kılından dokunan alacalı bulacalı kumaşlardan pike elbisesi vardı. Her parçasına iki bacak girebilecek genişlikte olan fakat kırmızı uçkurluğu açıkta bulunan bir şalvar giyinmiş kol ağızları yırtmaçlı, göğsü açık, kırmızı işleğinin üstüne yine kareli ve renkli şalvarının kumaşından kolsuz bir cepken geçirmişti. Ayaklarında çizmeler vardı. Şalvar paçalarının uçlarına çizmelerin içine sokulmuş artanı çizmelerin üstüne dökülmüştü. Bıyıkları kısa, gözleri parlak, boyu külahlı olduğu zaman çok uzun, külahsız bulunduğu zaman orta idi. Beyaz tenli, yakışıklı, heybetli bir gençti. Elinde altın savatlı, Çerkez yapması kamçısını hiç düşürmezdi. Daima Kürdçe konuşmak isterdi. Türkçe de konuşabilirdi… Türkçe okuyup yazdığını hiç görmedim. Geniş yapraklı Arapça risaleler okuduğunu gördüm. Gerçi İstanbul’da Kürd elbisesi vardı. Faka böyle gösterişlisi, böyle mübalağalısı yoktu… Muhatabının en küçük alakasını kaçırmaz, hemen pek az medrese gördüğünü adeta ümmî olduğu halde zamanın en büyük âlimleri ile akaidde, fıkıhta, hadisde, kelam ve mantıkta imtihana girebileceğini ve dünya yuvarlak olup mustakâr olan güneşin etrafında döndüğünü ve bu kâinât hadisesini ayetle, hadisle ispat eylemek gibi yepyeni ve adetâ Allah vergisi bir mevkide bulunduğunu uzun uzadıya anlatır, asıl tuhafı saf bir takım zavallıları aldatmaz, onların hayranlığını çekmeğe de muvaffak olurdu… Selânik’te kaldığımız müddetçe bir mektep dershânesinde hazırlanan karyolalarda yatıp kalkardık. Bir gün sabah vakti beni uyandırdı. Veda için geldim dedi.”1
Netice olarak ‘Zaman İçinde Bediüzzaman’ kitabında bu mesele ile ilgili şöyle bir değerlendirme yapılır: “Nazmi Ören’in yazdıklarının olayın hakkaniyetiyle uyumsuzluğu ortadadır. Bediüzzaman’ın gezi boyunca birileriyle tartışmış olması mümkündür. Ancak çizilen zavallı adam tipi yersiz ve kasıtlı görünmektedir. Heyetlerin oluşumu dikkate alındığında Erzurum heyetinin Kürtleri de temsil ettiği söylenebilir. Bediüzzaman’ın bu geziye katılımı, katıldığı bölge açısından temsil kabiliyetinin olduğunu göstermektedir. Ki Bediüzzaman uzun yaşamı boyunca böylesi bir temsil kabiliyetine sahip olduğunu göstermiştir.”2
Bediüzzaman İstanbul’a dönüyor
Bediüzzaman’ın Rumeli seyahatinden sonraki İstanbul hayatı on dört ay sürmüştür. Bu süre, Temmuz 1911 ile Ekim 1912 arasını kapsar. Bu dönemde daha önce yazdığı “Kızıl İ’caz” adlı Arapça mantık kitabı ile “Nutuk” adlı eseri, İçtihat Kütüphanesi sahibi Ahmet Ramiz tarafından yayımlanır. “Hutbe-i Şamiye” ve “Münâzarat” adlı eserleri de bu dönemde baskıya verilir. İki Mekteb-i Musibetin Şehadetnâmesi’nin ikinci baskısı da bu zamanda yapılır. Bediüzzaman, bu dönemde dokuz adet kitabın baskı işi ile ilgilenir.3
Sultan Reşad’ın Rumeli seyahatinden sonra 8 Ekim 1912’de Balkan Savaşı ortaya çıkar. 3 Aralık 1912’de ateşkes anlaşmasıyla Kosova kaybedilir. Yunanistan, Karadağ, Sırbistan ve Bulgaristan’ın ortak saldırısı ile Osmanlı Devleti sarsılır, 1912 yılında Osmanlı Devleti büyük bir sıkıntı içine düşer. Beş asırdan fazla Osmanlı’nın himayesinde olan Balkanlardaki Müslümanlar, Anadolu topraklarına göç etmek zorunda kalır. 4
Kosova’nın kaybedilmesiyle Üsküp’te kurulmasına karar verilen üniversitenin yapım işi de durdurulur. Bunun üzerine Bediüzzaman, Sultan Reşad’a yakın olan İttihatçılara İslâm dünyasının merkezi olan Doğu Anadolu’nun böyle bir üniversiteye daha fazla ihtiyaç duyduğunu tekrar anlatır. Üsküp Üniversitesi’ne tahsis edilen paranın Van’da Medresetü’z-Zehra’nın yapımı için aktarılmasını önerir. Bu teklif, hükümet tarafından uygun görülür ve Üsküp Üniversitesi’nin yapımına tahsis edilen altın, Van’da kurulması istenilen Medresetü’z-Zehra’ya aktarılır. Üniversitenin kurulması amacıyla Van Valiliği emrine bin altın gönderilir.
Dipnotlar:
1- Kaynak: 27 Aralık 1952, Dünya Gazetesi, Nazmi Ören, Eski Hatıralar serisi 2- Zaman İçinde Bediüzzaman,2010, İletişim Yayınları, s.181 3- Badıllı, Mufassal Tarihçe-i Hayat, Cilt-I, s. 290. 4- Cevdet Küçük, Balkan Savaşı, TDV İslâm Ansiklopedisi, 1992, Cilt-V, s. 23-25.