Bu basit gibi görünen mes’eleye dikkat çektiğim için kusura bakmayın. Tam, denizi geçip bir kaşık suda boğulduğumuz yer. Burası anlaşılmadan doğru bir Târihçe mümkün değil!
(Hicrî-Kamerî ve) Rûmî-Julien târihlerin (1 Mart 1256 - 15 Şubat 1332 arası ve 1 Kânûnisânî 1342’den îtibâren) bugün kullanmakta olduğumuz Mîlâdî-Gregorien’e çevrilmesinde pek fazla yanlış yapılmıyor. Bu çeşit hatâlar dahâ çok, Rûmî-Gregorien târihlerin (1 Mart 1333 - 31 Kânûnievvel 1341) çevrilmesinde görülüyor. Hâlbuki anlaşılması ve çevrilmesi en kolayı bu! İkisi, sistem olarak aynı. Aralarında ay-gün farkı yok, sâdece 584 yıl farkı var!
Müşahhas bir örnek: Bornova metro istasyonu ile E. Ü. Hastahânesi arasındaki mütevâzı’ Şehidler Âbidesi.
Devr-i Osmâniyye’den de bir örnek: Bedîüzzamân’ın Rus esâretinden firârla İstanbul’a muvâsalatını haber yapan Tanîn Gazetesinin sağ üst köşesindeki neşir târîhi (B.T.B.S.Nursî, 2006, s. 186). Gözü keskin olanlar çıplak gözle de görebilir: 16 Ramazan 1336, 25 Hazîran 1334-1918

Rûmî Takvim ve târihler
Gerek mevkûtelerde, gerek araştırmalarda, hattâ Risâlelerde ve Bedîüzzaman biyografilerinde birbirini tutmayan târihler kafa karıştırmaya, can sıkmaya devâm ediyor. Tesbit edebildiğim kadarıyle bunların bir kısmı kâtip ve baskı hatâlarından kaynaklanıyor. Bir diğer sebep, târih çevirmelerinde yapılan yanlışlıklar. Ne sebeple olursa olsun, bu farklılıkların ortadan kalkması, bilhassa Rûmî takvim(ler) hakkındaki bilgilerimizi gözden geçirmek, eksiklerimizi tamamlamaktan geçiyor.
Üstâd’ın Bitlis savunmasında esir düştüğü târih; Rûmî 19 Şubat 1331, Mîlâdî 03 Mart 1916 olup iki târih arasında ay, gün ve yıl farkı görülmektedir. Hâlbuki esâret dönüşünü haber yapan gazetenin târihi; Rûmî 25 Haziran 1334, Mîlâdî 25 Haziran 1918’dir ve sâdece yıl farkı bulunmaktadır. Peki, neden o öyle, bu böyle? Çünkü, iki farklı devrede iki farklı Rûmî Takvim kullanılmıştır da ondan! Târih çevirmelerindeki yanlışlıklar, bu farklılığı dikkate almamaktan kaynaklanıyor. İşte, işin püf noktası!.
Bu târih farklılıklarını uzun bir süre kafasına takmış ve aşağıdaki birkaç satırdan ibâret Rûmî takvim bilgileri sâyesinde halletmiş birisi olarak, bu bilgileri ehl-i tahkik kardeşlerimle paylaşmak istiyorum.
Mes’eleyi kısaca şöyle îzah edebiliriz:
Julyen esaslı Rûmî Takvim: 13 Mart 1840 Mîlâdî-Gregoryen târih karşılığı olarak, 1 Mart 1256 (9 Muharrem 1256) târîhi ile başlamış, 15 Şubat 1332 (28 Şubat 1917) günü bitimine kadar yılbaşı 1 Mart ve günleri 13 (1800ler için 12) gün geri olarak devâm etmiştir.
Uzun yılların verdiği alışkanlıklar dolayısıyla, kaldırıldıktan sonra da gayr-i resmî olarak i’tibârını sürdüren Julyen esaslı Rûmî târihler, halkın teâmülleri dikkate alınarak bugün de takvimlerimizde gösterilmektedir.