Ali Çavuş (Aras)’un hâtıralarına göre, Bediüzzaman, esir düştükten sonra tedâvî için iki ay kadar Bitlis’de tutulur.

1 Muhammed Feyyaz İbrâhim Hakkıoğlu ise, hâtıra notlarında, esâret yolculuğu sırasında 5 Mart 1332 (18 Mart 1916) akşamı Bedîüzzamân’ı Başhan’da gördüğünü yazmaktadır.2 Muhammed Feyyaz’ın hatıra defterine göre Bediüzzaman esir düştükten sonra on beş gün kadar Bitlis’te kalır. Emrah Cilasun’un Rus kaynaklarından elde ettiği belgelerde Bedîüzzamân’ın esir düştüğü târih 2 Mayıs 1916 olarak belirtilmektedir.3 Bediüzzaman’ın Bitlis’te kaldığı süre bu üç kaynakta da farklılık göstermektedir. Ancak Bediüzzaman’ın Bitlis’te esir düştüğü târih belgelerle 3 Mart 1916 olarak kesindir. Ancak Ali Aras’a atfedilen rivâyet Rusya’da elde edilen belgelerle dahâ bir gerçeklik kazanıyor ve yerli kaynaklarla Rus kaynakları arasındaki iki aylık farka da kısmen bir îzah getiriyor diye düşünüyoruz. Kanaatimiz odur ki Ruslar, Bediüzzaman’ın Bitlis’deki tedâvî süresini esâretten saymamış olabilirler. Elde bulunan bu bilgilere göre Bediüzzaman’ın esir düştüğü tarih 3 Mart 1916 olarak kesin iken, Bitlis’te ne kadar tutulduğu net değildir.

Nahcıvanlı Latif Hüseyinzâde Culfa’da Bediüzzaman’ı görüyor ”Ruslar Van ve Bitlis’i işgalleri sırasında elde ettikleri esirleri Doğubayezid yoluyla Culfa’ya getirirler. Mevsim; bahar. Aylardan; Nisan-Mayıs. Üstad Hazretleri yaklaşık burada bir ay bekletilir. Fakat boş durmaz, mânevî cihâdına devam eder. O günleri görenleri aradık. Nihâyet 1905 yılında Nahcıvan’da doğan Latif Hüseyinzâde’yi bulduk. Bediüzzamân’ı sorduk. Kendi lehçesiyle şunları anlattı: “Biz mescidde otururduk. Bu vakit dediler ki, 15-16 nefer Türkiyeli esiri Yerevan yolu ile Culfa’ya getiribler, birazdan mescide gelecekler. Mescide gelende gördük ki, başlarında ağ (ak) sargı ve fes var. Aralarında biri vardı, adı Seid Nürsi idi. Bizim adamlar ona ‘Fehrüddövran Bediüzzaman’ deyirdiler. 0 geldikden sonra halk mescide toplaşmağa başladı. O da halka Kur’ân hekiketlerini (hakikatlerini) anladırdı. Hetta bir defe, sehv etmiremse “ er-Rehman” suresinin ilk ayetlerini tefsir ederek dinimizin ne keder (kadar) mentige (mantığa) uygun olduğunu ispat etdi. 0, tez-tez Kur’ân müsabikeleri (müsâbakaları) ve yarışlar keçirirdi (yaptırırdı). Bele (böyle) müsabikelerin birinde şahsen men de iştirak etmişem. Bediüzzaman Seid Nürsi ve yanındaki esirler mescidin yanındaki hücrede bir aya yahın galdılar.”4 Bitlis Vâli Vekili Memduh Bey; Tiflis’de bulunan esir me’murlara maaş gönderilmesi sadedinde, Bedîüzzamân için de bir miktar meblağ talebinde bulunur (22 Ağustos 1916).

Talep uygun görülür ve derhâl 60 lira karşılığı 1254 mark gönderilir.5 Ancak; gönderilen meblağın, -E. Cilasun’un ibrâz ettiği belgelere göre- Tiflis’de iken ulaşmış olması mümkün değil. Çünkü, Bedîüzzamân, Memduh Beyin meblağ talebinden bir ay evvel (23 Temmuz 1916) Moskova üzerinden Kologrif esir kampına getirilmiş bulunmaktadır.6

Dipnotlar:

1-Abdulkadir Badıllı; Bedîüzzaman Saîd-i Nursî, Mufassal Târihçe-i Hayâtı, İttihad Yayıncılık-1998, s.394. 

2- Abdulkadir Badıllı; age, s.396. 

3- Emrah Cilasun; Yeni Paradigmanın Eşiğinde ‘Bediüzzaman Efsanesi’ ve Said Nursî Gerçeği -Yabancı Arşiv Belgeleriyle-, 2015, s.191. 

4- Ahmed Ersöz; Bediüzzaman’ın Rusya Esareti, İstanbul, 1998.

5- Abdulkadir Badıllı; Bedîüzzaman Saîd-i Nursî, Mufassal Târihçe-i Hayâtı, İttihad Yayıncılık-1998, s.410-411. 

6- Emrah Cilasun; Yeni Paradigmanın Eşiğinde ‘Bediüzzaman Efsanesi’ ve Said Nursî Gerçeği -Yabancı Arşiv Belgeleriyle-, 2015, s.192-194, 436.