Ukrayna limanlarında bekleyen tahılın sevk edilmesi için Türkiye’nin girişimleriyle Türkiye, BM, Rusya ve Ukrayna arasında 22 Temmuz 2022’de İstanbul’da Tahıl Koridoru Anlaşması imzalandı. Anlaşma gereğince Mayıs 2023’e kadar 30 milyon tondan fazla tahılın ihracatı sağlandı.

Ancak Rusya, 17 Temmuz 2023’te Anlaşma’dan “kendi gıda ürünlerinin satışı önündeki engellerin kalkmaması nedeniyle çekildiğini” bildirmişti.

Rusya’nın Anlaşma’dan çekildiğini bildirmesinin ardından, St. Petersburg’da 27-28 Temmuz 2023’te Rusya-Afrika Ülkeleri Zirvesi gerçekleştirildi. Zirve’nin birincisi 23-24 Ekim 2019’da Soçi’de yapılmıştı.

Zirve’de Moskova yönetiminin Afrika ülkelerine “tahıl ihracatı, silah sevkiyatı ve enerji işbirliğini” ilerletme sözü vererek, Afrika’daki varlığını güçlendirmeyi amaçladığı kuvvetle muhtemeldir. Çünkü Rusya, savaşın başlamasından beri, Avrupa ve ABD tarafından muhtelif alanlarda dışlanmıştır. Böylece Moskova Afrika, Çin, İran, Şangay İşbirliği Örgütü, BRICS (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin, Güney Afrika) gibi uluslararası aktörlerdeki varlığını güçlendirmeye yöneldi.

Rusya’nın Anlaşma’dan çekilmesiyle, Afrika ülkeleri endişelerini Moskova’ya ilettiler. Rusya bu ülkelere ücretsiz tahıl sevkiyatı imkânını sunarak hem kendisini alternatif bir tedarikçi olarak konumlandırdı hem de bu ülkelerdeki ağırlığını arttırmanın yolunu buldu. Zirve’de Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin “ülkemizin Ukrayna tahılını hem ticarî hem de bedelsiz değiştirebileceğine dair güvence veriyorum” ifadesi, Rusya’nın da Çin gibi Afrika’da nüfuz arayışına yorumlanıyor. Zaten Rusya, 2022’de Afrika’ya 11,5 milyon ton ve 2023’ün ilk yarısında da 10 milyon ton tahıl ihraç ederek, tahıl/gıda üzerinden Afrika’da etkinliğini arttırmanın zeminini hazırlamış. Putin, Zirve’de Burkina Faso, Zimbabve, Mali, Somali, Eritre ve Orta Afrika Cumhuriyeti’ne 3-4 ay içerisinden 50 bin ton tahılı ücretsiz göndereceğini söyledi bile.

Rus paralı asker grubu Wagner’in Suriye, Sudan, Orta Afrika Cumhuriyeti, Libya, Mali, Orta Afrika Cumhuriyeti’nde operasyonlara katıldıkları biliniyor. Hatta Wagner’in bu ülkelerden elde ettiği altın ve çeşitli mineralleri Rus ekonomisine yönlendirdiği iddialar arasında. Wagner’in 24 Haziran 2023’te Moskova’ya karşı başlattığı başarısız isyanın dumanı dağılmamışken, geleceğine ilişkin belirsizlik devam ediyor. Fakat Rusya Dışişleri Bakanı Sergei Lavrov’un “Wagner’in Afrika’daki geleceğinin her şeyden önce ilgili ülkelerin hükümetlerine bağlı” beyanı şimdilik konu hakkındaki tek diplomatik söylem.

Rusya’nın Afrika’da, Sovyetler Birliği’nden bu yana tedarik edilen silahların modernizasyonu, yeni nesil teçhizatın tedariki ve askerî işbirliğinin sürdürülmesi hususunda faaliyetleri de mevcut. Rusya’nın 2018-2022 döneminde silah ihracatının yüzde 12’sinin Afrika ülkelere gerçekleştiği kaydediliyor.

Rusya, Afrika’ya nükleer altyapıdaki uzmanlığının da ihracını hedefliyor. Bu amaçla Rus Rosatom firması 2022’de Akdeniz kıyısındaki El-Dabaa bölgesinde Mısır’ın ilk nükleer santralinin inşaatına başladı. Birde Ruanda ve Nijerya’yla küçük ve yüzer nükleer santral inşaatı görüşmelerini sürdürüyor. Ayrıca Rusya, Cezayir’le de enerji işbirliğine dair teşebbüste bulunuyor.

Rusya, Afrika’da uranyum, elmas, mineraller, petrol ve gaz arama ve üretimine odaklanıyor. Sonuçta Rusya, Ukrayna savaşında kaybettiklerinin bir kısmını Afrika’yla telafiye çalışıyor.