Duygular ve Çelik İradeler

İnsanda kuvve-i şeheviyenin ve diğer duyguların tahdit edilmemesi öncelikle insanın şerefinin taraf-ı İlahice hem tanındığını, hem değer verildiğini gösterir. Çünkü insana şahane duygular verip, bu duygulara sınır koymaması Cenab-ı Allah’ın insanı şerefli ve kerametli yarattığının bir alametidir.   

Allah’ın insana ne derece güvendiğini de bundan anlıyoruz. Çünkü bu duyguların her biri bir azmandır… Bir nüksetse, bir başını kaldırsa, tabir caizse bir “heyyyt!” dese insan kendine hâkim olamayacak duruma gelir. Şerrinden Allah’a sığınır. Şehvet de böyledir, öfke de böyledir, şiddet de böyledir. Diğer duygular da böyledir. Mesela normal zamanda tavuk kesemeyen insan, öfke nöbeti geldiğinde adam öldürebiliyor. 

Sınır da konmadığını düşündüğünüzde bu azmanlara söz dinletmek kolay olmaz. Allah’tan ki, insan duygularını genelde normal boyutlarda yaşamaktadır. 

Azgın bir sel düşünün. Böyle bir seli, ancak çelik bir irade durdurabilir. Başka türlü sel durmaz ve her şeyi önüne katar, sürükler gider.

Duygular sınırsız yaratılmışsa, insanın çelik iradesi de sınırsızdır. Normalde duyguları durduracak güçtedir. Dolayısıyla duygular da, çelik irade de fıtratta şahane hürdürler.

Hürriyetin Tarifi

İnsanın duygularını durduracak tek güç Allah’ın emirleridir. Üstad hazretlerinin ifadesiyle, imanlı bir hırsız elini başkasının malına uzattığı dakikada, Allah’ın emri yolunu keser ve onu o işi yapmaktan alıkoyar. Allah’ın emri gelince, “Nefis ve hevesten gelen o meyelan parçalanır ve çekilir. Git gide o meyelan bütün bütün kesilir. Çünkü yalnız vehim ve fikir değil, belki manevi kuvveleri akıl, kalp ve vicdan birden o hisse, o hevese hücum eder. Hadd-i şer’îyi tahattur ile, ulvî zecir ve vicdanî bir yasakçı o hissin karşısına çıkar, susturur. Evet, iman, kalpte, kafada daimî bir manevi yasakçı bıraktığından, fena meyelânlar histen, nefisten çıktıkça ’yasaktır’ der, tard eder, kaçırır.”1 

Kişiyi doğru emirlere yönlendirmek hürriyet mefhumu ile çelişmediği gibi, yanlış işlerden sakındırmak da istibdat mefhumu içinde yer almaz. “Nâzenin hürriyet, âdâb-ı şeriatla müteeddibe ve mütezeyyine olmak lâzımdır. Yoksa, sefahet ve rezaletteki hürriyet, hürriyet değildir. Belki hayvanlıktır, şeytanın istibdadıdır. Nefs-i emmâreye esir olmaktır. Hürriyet-i umumî, efrâdın zerrât-ı hürriyâtının muhassalıdır. Hürriyetin şeni odur ki, ne nefsine, ne gayrıya zararı dokunmasın.”2

Şeriatın Sınırları İstibdat Değildir

Kuvve-i şeheviyeyi de, kuvve-i gadabiyeyi de, kuvve-i akliyeyi de sınırlayan şeriattır. Şeriat bu ve diğer duyguları sınırlandırmakta haklıdır. Ve bu sınırlar istibdat değildir. 

Şeriat istikamet yolunu göstermek suretiyle duyguları sınırlamıştır. Yani şeriatın gösterdiği şeklin dışında kalan yollar ve tavırlar ya ifrat, ya tefrit bulunmaktadır. 

Mesela vatan için gözünü kırpmadan çarpışmak şeriatın emri olurken, şiddeti şeriat tasvip etmez. Şiddeti yasaklar. Dolayısıyla toplumda şiddeti yasaklamak ve ceza koymak istibdat değildir. Hürriyete de uygundur. Çünkü hürriyetin tarifinde zaten ne kendine, ne başkasına zarar vermemek vardır. 

O halde denebilir ki, şeriatın, duyguların ifrat ve tefriti hallerini sınırlaması istibdat değildir; bilakis hürriyetin yaşanmasına zemin hazırlamaktır. 

Dipnotlar:      

1- Eski Said Eserleri, (Hutbe-i Şamiye), s. 265

2- Eski Said Eserleri, (Münazarat), s. 177