Hadi bir düşünce deneyi yapalım acaba ekran süresi ortalama 6-8 saat olan bir bireyi alıp mutlak sessizliğin hâkim olduğu bir odaya kapatsaydık neler olurdu. Muhtemelen (en iyi ihtimalle) ilk birkaç dakika sessizce oturduktan sonra (beyin çürümesine maruz kalma durumuna göre) bağımlılık, anksiyete veya kaygı belirtileri göstermeye ve kısa süre içerisinde bir ekran ya da telefon arayışına başlardı. Sürekli bir dijital değişim ve dönüşüm fırtınasının içerisinde savrulmaya ve üretmekten çok maruz kalmaya alışmış bir beynin muhtemelen sakin ve sessiz bir ortam ayarlarını bozardı. Bu kişinin önüne bir de kâğıt ve kalem koysaydık beynin kendisini yeniden toparlaması ve üretme aşamasına geçmesi, kâğıt ve kalemle bir şeyler karalaması muhtemelen uzun bir zaman alırdı.
Unplugged (bağlantısız) olarak tanımlanan dünya çapında bazı deneyler var. Bu deneylerin ortak özelliği belirli bir deney grubunu alıp ekranlardan ve dijital mecralardan uzaklaştırdıktan sonra zihinsel fonksiyonlarının nasıl değişip dönüştüğünü gözlemlemek. Yapılan deneylerin tümünde katılımcıların çoğunluğu, ilk birkaç gün anksiyete, depresyon ve çaresizlik yaşadıklarını, sonrasında zihinsel bir boşalma yaşadıklarını ve 5-6 gün içinde üretkenlik ve sistemli düşünme becerilerinin geri geldiğini beyan etmişler.
Aslında bu belirtiler bir bağımlılık göstergesi. Ne yazık ki beynimiz sürekli kalitesiz içeriklere maruz kaldıkça, hiçbir ekstra vücut fonksiyonu (parmak kaydırmasını saymazsak) kullanmadan hazırı tüketmeye alışıyor ve oturduğumuz (ya da yattığımız) yerde beyin çürümesi dediğimiz duruma düşüyoruz. Kısa süreli başarılar, zevkler ve basit tabirle bedava duygular; beyinde bir bağımlılık silsilesini tetikleyip içerikler konusundaki seçiciliğimizi de azaltıyor. Yani beynimiz beyin çürümesine bağımlı oluyor.
Peki ne olacak?
Buradan sonrasını tahmin etmek kolay değil. Beyin çürümesinin daha büyük hastalıklara yol açan bir rahatsızlık olarak varlığını sürdürmesi mümkün. Beyin çürümesi ile baş etmek için yeni yollar geliştirilmesi de. Ya da belki geçici bir rahatsızlık olarak değişime adapte olabilen insanlar tarafından artık bir rahatsızlık değil de farklı bir beyin çalışma tarzı olarak görülmesi de mümkün.
Belki de beyin çürümesi sadece bizim gibi değişimin daha yavaş olmasına alışmış beyinler için rahatsız edicidir. Belki de bir kısmımız değişen şeylere adapte olmaya çalışarak dijital fırtınada savrulmak yerine değişimin kendisine adapte olarak bir çıkış yolu bulabiliriz. Sürekli değişen trendleri yakalayamayacağımızı bilerek kovalamayı bırakabilir ve değişmeyen hakikatlere daha fazla vakit ayırabiliriz. Öyle ya dijital fırtınanın dışında güneşli güzel bir hava var.
Gelecekte ne olur bilemiyoruz ama bizim geleceğin gelmesini beklemeden yapmamız gerekenler var. Mesela beyin çürümesinin etkisini en aza indirecek şekilde kalitesiz içeriklere maruz kalmaktan kaçınabilir, ekran süremizi optimum seviyeye çekebilir ve sadece ihtiyacımız olan içerikler ile muhatap olabiliriz. Telefon ekranı yerine yeniden kitap sayfalarını kaydırabilir, kolay ve bedava(?) olan hızlı ve anlık keyifler yerine çabamızın sonucu olan başarıları ve keyifleri arayabiliriz. Böylece dijital fırtınada savrulan bir beyin olmak yerine fırtınanın dışında huzurlu bir beynin sahibi olabiliriz.
(Genç Yorum, Temmuz 2025 sayısından alınmıştır.)