Şekva ve şikâyet nefse bir sebep uzatmak, başkaca çirkinliklerin gelmesine kapı aralamaktır. Allah’tan şikâyet değil, belki mâsivasını ona şikâyet etmek elzemdir.

Kâinatta her şey güzeldir, fakat bu güzelliğin dereceleri var. Bir kısmı bizâtihi güzeldir, herkesi kendine hayran bırakır. Bazısı “dolayısıyla” güzeldir; ilk bakışta anlaşılmayan, görülmeyen, sezilmeyen güzel yönleri zamanla, tefekkürle ve tecrübe edildiğinde ancak ortaya çıkar. Pek mühim bir kısım vardır ki onlar pek çirkin görünürler, fakat öyle neticelere sebep olurlar ki hayretten insan kendini alamaz. İnsan hayatı bütün bu güzellik kategorilerinde gezinmekten ibarettir. Neticeleri itibariyle güzel olan şeylerin mahiyetlerini anlamak ve onlarla imtihan olunmak insan için büyük bir keremdir. Zira insanlar en fazla bu tip durumlardan şikâyet ederler. Bu kısımdan olup da en sıklıkla görülen ve çirkin gözüküp de neticeleri itibariyle güzel olmaya namzet olan şeyler “imanla ilgili ortaya çıkan şüpheler”dir. Fikrin selâmetini ve aklın muhakemesini sağlamlaştırmak gibi büyük neticeleri olan bu tip şüpheler çoğunlukla selâmet-i fikre yaklaşabilecek kimselerde ortaya çıkmaktadır. Bu şüphelerin en mühim merhemi ve iyi bir netice almanın temel şartı “nefsini ithâm etmek ve istiğfar ile istiaze etmek”tir. Sonuçta pek azîm bir menfaat elde edilecek bu durumdan şikâyet etmemek ve büyük sevabı kaçırmamak akıllı olan kişinin harcıdır. Şekva değil şükür lâzımdır. Böylesi şüpheler önemli değildir önem vermedikçe; büyük değildir büyük görmedikçe.

Bu kısımdan olan şüpheler kalbimizdeki emaneti muhafaza, Sultanımızın haysiyetini himaye ve izzetini vikaye içindir. Senin kalbin bu duruma razı olmadıkça ve rahatsızlığını Cenâb-ı Hakk’a arz ettikçe her istiğfar edişin üç hayvânî nefse fırlattığın öldürücü oklar olacaktır. Şüphe nefisle hesaplaşmanın ve onu eğitmenin en mühim vesilelerindendir; doğruyu bulmanın en mühim kapısıdır ve Rabb-i Rahim’e aşk-ı elesti tazelemek için mühim bir fırsattır. “Nefs-i emmâre, nefs-i levvâme ve nefs-i mülhime’nin ilâçları istiazen ve istiğfardır. Titremen ve korkman adem-i rızana, yani bu duruma razı olmadığına bir delildir. Şüphe ise “ademî ve tahayyülî” olduğundan, yani gerçekte var olmayan ve sadece hayalde akıp giden bir şey olduğundan bir hüküm değildir ki hakkında bir hesap sorulsun. Belki, şüphe geldikten sonraki tavrına bakılarak senin hakkında bir hükme varılabilir. Şüphe karşısında kayıtsız durmaya çalışmak, hüküm vermemek ve istiaze etmekle hem bu tehlikeli durumdan çıkabilmek hem de Bâri olan Rabbimizin rızasına vasıl olabilmek mümkündür. Hem böylelikle mühim bir sevap da elde edilir.

“Hüküm Allah’ın’dır” kaidesince şüphe geldiğinde hemen hüküm verme çabasına girişmek değil öncelikle hüküm sahibi olan Allah’a sığınmak esastır. Madem şüpheyi yaratan, Şeytana ve şeytan vasfında olanlara yarattığı şüpheyi kullanma izni veren Cenab-ı Hak’tır - çünkü Şeytan dahi bir perdedir, fâil-i muhtar değildir– O’ndan ne gelirse razı olmak ve şikâyet etmemek, belki şüphelerimizi O’na şikâyet etmek lâzımdır. Bizim şüphelerimiz Eyyub Aleyhisselâm’ın kalbini saran yaralarına benzer; O mübarek üstadı rehber edinmek esastır.

Halis, safi, garazsız, lillâh için bir münacatı söylemek bizim gibilerin şanındandır. Herkesin bir münacatı olmalı; kalbinin en derin ve temiz yerinden çıkacak bu münacatı diğer azalarının görebileceği bir yere asmalı; her gün, en azından beş defa, kâinatın yaratılış bandosuyla beraber terennüm etmelidir. Vesselâm.