Denizlerde vukua gelen medd ü cezir gibi, evliya arasında da bast-ı zaman, (HÂŞİYE) tayy-ı mekân meselesi şöhret bulmuştur. Ezcümle, Kitab-ı Yevakit’in rivayetine göre, İmam-ı Şa’rânî bir günde iki buçuk defa kocaman Fütuhat-ı Mekkiye namındaki büyük mecmuayı mütalâa etmiştir. Bu gibi vukuat, istiğrab ile inkâr edilmesin. Zira, bu gibi garip meseleleri tasdike yaklaştıran misaller pek çoktur. Meselâ, rüyada bir saat zarfında bir senenin geçtiğini ve pek çok işler görüldüğünü görüyorsun. Eğer o saatte o işlere bedel Kur’ân okumuş olsa idin, birkaç hatim okumuş olurdun. Bu hâlet, evliya için hâlet-i yakazada inkişaf eder. Zaman inbisat eder, mesele ruhun dairesine yaklaşır. Ruh zaten zaman ile mukayyed değildir. Ruhu cismaniyetine galip olan evliyanın işleri, fiilleri, sür’at-i ruh mizanıyla cereyan eder.
HÂŞİYE: Bast-ı zaman sırrıyla, çok seneler hükmünde olan birkaç dakikalık zaman-ı Mi’rac, bu hakikatin vücudunu ispat eder ve bilfiil vukuunu gösteriyor. Mi’racın birkaç saat müddeti, binler seneler hükmünde vüs’ati ve ihatası ve uzunluğu vardır. Çünkü Mi’rac yoluyla beka âlemine girdi. Beka âleminin birkaç dakikası bu dünyanın binler senesini tazammun etmiştir.
Hem bu hakikate binaen, bazı evliya bir dakikada bir günlük işi görmüş, bazıları bir saatte bir senelik vazifesini yapmış, bazıları bir dakikada bir hatme-i Kur’âniyeyi okumuş oldukları gibi; Risale-i Nur’un telifinde de bu bast-ı zaman hakikati çok defa vukua gelmiş.
Ezcümle: On Dokuzuncu Mektub yüz elli sayfadır. Üç yüzden fazla mu’cizatı kitaplara müracaat edilmeden, ezber olarak, dağ bağ köşelerinde, dört gün zarfında, her gün üçer saat meşgul olmakla, mecmuu on iki saatte telif edilmesi; Ramazan Risalesi kırk dakikada telif edilmesi; Yirmi Sekizinci Söz yirmi dakikada telif edilmesi bast-ı zamanın vukuunu ispat etmiştir.
“İçlerinde söze başlayanlardan biri, ‘Bu halde ne kadar kaldık?’ diye sordu. ‘Bir gün, yahut daha da az’ dediler.” (Kehf Sûresi: 19.) ayeti tayy-ı zamanı gösterdiği gibi, “Lâkin Rabbinin katında bir gün sizin hesabınıza göre bin yıl gibidir.” (Hac Sûresi: 47.) âyeti de bast-ı zamanı gösterir.
Mesnevî-i Nuriye, Şemme, s. 216
***
Evet, Bâkî-i Hakikî’nin muhabbet, marifet, rızası yolunda bir saniye, bir senedir.
Eğer O’nun yolunda olmazsa, bir sene bir saniyedir. Belki O’nun yolunda bir saniye lâyemuttur, çok senelerdir. Ve dünya cihetinde ehl-i gafletin yüz senesi bir saniye hükmüne geçer. (...)
Allah için işleyiniz, Allah için görüşünüz, Allah için çalışınız. Lillâh, livechillâh, lieclillâh rızası dairesinde hareket ediniz.
O vakit sizin ömrünüzün dakikaları, seneler hükmüne geçer.
Lem’alar, s. 32
LÛGATÇE:
Bâkî-i Hakikî: Hakikî sonsuz olan Cenab-ı Hak.
bast-ı zaman: Zamanın yayılıp genişlemesi; az bir zamanda çok uzun bir zaman yaşamış, geçirmiş olmak.
hâlet-i yakaza: Uyanıklık hali, uyanıkken.
inbisat: Yayılma, genişleme.
istiğrab: Garip bulmak, garipsemek, tuhaf bulmak.
Kitab-ı Yevakit: 1492-1565 yıllarında yaşamış olan İmam-ı Şa’rânî’nin akaid kitabı. Eserin tam adı, el-Yevakit ve’l-Cevahir fî Beyani Akaidi’l-Ekber’dir.
lâyemut: Ölümsüz.
lillâh, livechillâh, lieclillâh: Allah için, Allah rızası için.
medd ü cezir: Gelgit olayı, denizin kabarma ve alçalması.
tayy-ı mekân: Mekânı ortadan kaldırma, bir şahsın bir anda muhtelif yerlerde görülmesi, mekânı atlarcasına geçme.
tayy-ı zaman: Çok uzun zamanı pek kısa bir zamanda görme ve yaşama.
tazammun etmek: İçine almak.
vüs’at: Genişlik.