Evet, her baharda müşahede ediyoruz ki; güz mevsimi kıyametinde vefat eden hadsiz nebatat, bahar haşrinde her bir ağaç, her bir kök, her bir çekirdek, her bir tohum, ”Amel defterleri açıldığında (Tekvir Sûresi: 10.) ” âyetini okuyup bir manasını, bir ferdini kendi diliyle, geçmiş senelerde gördüğü vazifenin misalleriyle tefsir ederek o azametli hafîziyete şehadet eder.
”Hüve’l-Evvelü ve’l-Âhirü ve’z-Zâhiru ve’l-Bâtınü” [Hadid Sûresi: 3] âyetindeki dört muazzam hakikatleri her şeyde gösterip, hafîziyeti a’zamî derecede ve haşri bahar kolaylığında ve kat’iyetinde bizlere ders verir.
Evet, bu dört ismin cilveleri, en cüz’îden en küllîye kadar cereyan ederler. Meselâ, nasıl ki bu ağacın menşei olan bir çekirdek, “El-Evvelü” ismine mazhariyetle o ağacın gayet mükemmel programını ve icadının noksansız cihâzâtını ve teşekkülünün bütün şerâitini câmi’ bir kutucuktur ki, hafîziyetin azametini ispat eder.
”Ve’l-Âhirü” ismine mazhar olan meyvesi ise çekirdekleriyle o ağacın işlediği bütün fıtrî vazifelerinin fihristesini ve amellerinin listesini ve hayat-ı sâniyesinin düsturlarını ihtiva eden bir sandukçadır ki, a’zamî derecede hafîziyete şehadet eder.
“Ve’z-Zâhiru” ismine mazhar olan o ağacın suret-i cismaniyesi ise öyle tenâsüblü ve sanatlı ve süslü bir hulle, bir libas ve ayrı ayrı nakışlar ve ziynetler ve yaldızlı nişanlar ile tezyin edilmiş güya yetmiş renkli bir huri elbisesidir ki, hafîziyet içinde azamet-i kudret ve kemâl-i hikmet ve cemâl-i rahmeti gözlere gösterir.
“Ve’l-Bâtınü” ismine âyine olan o ağacın içindeki makinesi ise öyle muntazam ve mükemmel ve mu’cizatlı bir fabrika, bir tezgâh, bir kimyahane ve hiçbir dalı ve meyveyi ve yaprağı gıdasız bırakmayan mizanlı bir kazan-ı erzaktır ki, hafîziyet içinde kemâl-i kudret ve adalet ve cemâl-i rahmet ve hikmeti güneş gibi ispat eder.
Aynen öyle de, küre-i arz, senevî mevsimler cihetinde bir ağaçtır. İsm-i Evvel cilvesiyle, güz mevsiminde hafîziyete emanet edilen bütün tohumlar ve çekirdekler, bahar çarşafını giyen zemin yüzünün milyarlar dal, budak, meyve veren ve çiçek açan ağacının teşkilâtına dair İlâhî emirlerin mecmuacıkları ve kaderden gelen düsturların listeleri ve geçen yazın işlediği vazifelerin küçücük sahife-i amelleri ve defter-i hidemâtıdır ki, bilbedâhe bir Hafîz-i Zülcelâli ve’l-İkram’ın hadsiz kudret, adalet, hikmet, rahmet ile iş gördüğünü gösteriyor.
Asa-yı Musa, Yedinci Mesele, s. 44
LÛGATÇE:
defter-i hidemat: Hizmetler defteri.
fıtrî: Tabiî, yaratılıştaki, doğuştan.
Hafîz-i Zülcelali ve’l-İkram: Yarattıklarını tehlikelerden koruyan ve her şeyi kaydedip muhafaza eden, sonsuz büyüklük ve ikram sahibi Allah.
hafîziyet: Cenab-ı Hakk’ın her mahlûkun başına gelecek vaziyetleri ve başından geçenleri muhafaza etme sıfatı.
hayat-ı sâniye: İkinci hayat.
küre-i arz: Yer küre, dünya.
şerâit: Şartlar.
tenâsüb: Uyma, uygunluk, birbirini tutma.