Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadî İdarî Bilimler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sezai Özçelik ve Afganistanlı Araştırmacı-Yazar Esedullah Oğuz, Taliban sonrası uluslar arası yardımların kesilmesi durumunda Afgan halkını büyük bir insanî krizin beklediğini anlattı. Prof. Dr. Özçelik, İnsanî Gelişim Endeksi sıralamasında 172. sırada yer alan Afganistan’ın uluslar arası yardım alan ülkelerin başında geldiğini ve bu yardımların “hayalet yardımlar” olarak tanımlandığını söyledi.

Afganistan’a yapılan milyarlarca dolar yardımın gerçek ihtiyaç sahiplerine ulaşmadan haksız kazanç ve vurgunlarla yok olduğunu belirten Özçelik, “Ülkeler yardımlarını şartlı ve kendi şirketleri üzerinden yaptıkları için maalesef Afganistan’a yapılan uluslar arası yardımlar istenilen etkiyi göstermedi, göstermi-yor.” dedi. 2020’nin sonlarında Cenevre’de donör ülkelerin 4 yıl boyunca Afganistan’a 12 milyar dolar yardım yapmaya söz verdiğini, Dünya Bankasının ise 2002 yılından beri Afganistan altyapısının yeniden inşası projelerine 5,3 milyar dolar sağladığını kaydeden Özçelik, bu yardımların kesilmesi durumunda ülkenin ciddî sorunlarla karşı karşıya kalabileceğini kaydetti. Taliban’ın eğitim ve sağlık alanlarındaki yardımlara tepkisinin ne olacağının hala belirsizliğini koruduğunu dile getiren Özçelik, şöyle devam etti: “Taliban yönetiminin kendisine yapılacak yardımları nasıl kullanacağı bir başka soru işaretidir. ABD yönetimi büyük çoğunluğu Amerikan Merkez Bankası’nda tutulan Afganistan’ın döviz ve altın rezervlerini dondurması yeni Kabil yönetimini ekonomik anlamda sıkıntıya sokacaktır.”

Yardımlar ulaşmıyor

Özçelik, Kovid-19 salgınının insanları derinden etkilediği bir dönemde uluslar arası kuruluşların faaliyetlerini sürdürmesi ve başta kadınlar olmak üzere insan hakları konusunda Taliban yönetimine baskı yapılması gerektiğini, bu konuda Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) Pakistan, İran, Rusya ve Çin’in öncü rol oynayabileceğini söyledi. Dünya kamuoyunun Taliban’a baskı yaparken Afgan halkına zarar vermemesi gerektiğinin altını çizen Özçelik, “Uluslar arası yardım kuruluşları Taliban yönetimiyle iş birliği halinde çalışmalıdır. İnsanî yardım konusunda Taliban yönetimine yaptırımların gevşetilmesi gerekiyor.” diye konuştu. Özçelik, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından yollanan 500 bin ton tıbbî malzemenin Kabil Havalimanı’nın kapalı olmasından dolayı kadın ve çocuklara ulaşamadığını aktararak şu ifadeleri kullandı: “Afgan nüfusunun yaklaşık 18,5 milyonu uluslar arası yardımla hayatını sürdürüyor. Yeni Kabil yönetimine karşı insanî yardımların havuç olarak kullanılmasının geri tepmesi halinde Afgan halkını gelecekte zor günler bekleyebilir. Bu durum sosyal krizleri de tetikleyecektir.” 

***

Türk diplomasisi anahtar rol oynayabilir

Afgan halkının diğer bir önemli bir gelir kaynağının diasporadan gelen yardımlar olduğunu aktaran Özçelik şunları anlattı: “Yurt dışında yaşayan Afganların aile üyelerine gönderdiği paralar Afgan ekonomisinin yüzde 4’ünü oluşturuyor. Taliban’ın Afganistan’ı yönetememesi halinde uluslar arası yardımlar yanında yurt dışı havale gelirlerinin durmasıyla Afgan ekonomisi, dolayısıyla tüm politik, sosyal ve kültürel yapısı çökecektir.” Afganistan’a yapılacak uluslar arası yardımların giriş kapısı olan Kabil Havalimanı’nın Türkiye tarafından işletilmesinin kısa dönemde insanî krizin durdurulmasında hayatî rol oynayacağına vurgu yapan Özçelik, “Katar yönetimiyle birlikte Taliban’la görüşen Türk diplomasisi, Afganistan’da uluslar arası yardımların kesintiye uğramamasında anahtar rol oynayabilir.” şeklinde konuştu. Salgın, kuraklık, yönetimin değişmesi ve uluslar arası yardımların kesilmesinin Afganistan’ı ekonomik bir felâkete sürükleyeceği uyarısında bulunan Afganistanlı Araştırmacı-Yazar Esedullah Oğuz ise bu durumun ülkede ciddî sosyal krizleri de tetikleyebileceğine dikkati çekti. İstanbul - aa