Said Nursi, Ramazan Risalesinin Beşinci Nüktesinde orucun, nefsin “tehzîb-i ahlâk”ına ve serkeşane muamelelerinden vazgeçmesi cihetine baktığı noktada birçok hikmeti bulunduğunu gündeme getiriyor. Bunlardan birisini iki paragrafta harika şekilde özetliyor.
Sözlük anlamı bakımından “ahlâkın güzelleştirilmesi” anlamına gelen “tehzîb-i ahlâk” nefiste bulunan olumsuz düşünce ve eğilimlerin yok edilerek yerine olumlu anlayış ve yönelişlerin yerleştirilmesi anlamına geliyor. Metinde kısa cümleler halinde hem nefisteki olumsuz özellikler sayılıyor hem oruç vesilesiyle bunların yerine olumlu özelliklerin nasıl yerleştirileceğine işaret ediliyor. İnsan nefsinin zaafları yahut olumsuz özellikleri -maddeleştirilerek belirtmek gerekirse- şöyle sayılıyor: a) Nefsin gafletle kendisini unutması, b) mahiyetindeki hadsiz aczi, nihayetsiz fakrı, gayet derecedeki kusurunu görememesi, görmek istememesi, c) Ne kadar zayıf ve zevale ve musibetlere hedef bulunduğunu ve çabuk bozulan, dağılır et ve kemikten ibaret olduğunu hesaba katmaması, d) adeta polattan bir vücudu var gibi ve dünyada ebedi yaşayacakmış gibi tahayyül ederek dünyaya saldırması, e) Şiddetli bir hırs ve tama ile ve şiddetli bir alaka ve muhabbetle dünyaya atılması, f) Lezzetli ve menfaatli şeylere bağlanması, g) Kendini kemal-i şefkatle terbiye eden Hâlık’ını unutması, h) Yaratılış gayesini ve ahiretini dikkate almayarak “kötü davranışlar” içinde yuvarlanması.1
İnsan nefsinin genel özellikleri diyebileceğimiz bu zaafların terbiye edilerek giderilmesi, yerine olumlu özellikler konularak güzelleştirilmesi insanın bu dünyada temel bir görevini teşkil ediyor. Kur’an’da, peygamberlerin görevlerinden birisinin de bu konuda insanlara rehberlik yapmak olduğu bildiriliyor.2 Metin, devam eden müteakip paragrafta oruç ibadeti üzerinden “tehzîb-i ahlâk”ın nasıl gerçekleştirileceğini dile getiriyor. -Yine maddeleştirilerek söylemek gerekirse-, bunlar şöyle sıralanıyor: a) Orucun en gafillere ve mütemerritlere de zaafını, aczini ve fakrını hissettirmesi, b) Açlık vasıtasıyla midesini düşünmesi ve midesindeki ihtiyacını anlaması, c) Orucun insanın zayıf vücudunun ne derece çürük olduğunu hatırlatması, d) Orucun insana ne derece merhamete ve şefkate muhtaç olduğunu fark ettirmesi, e) Orucun nefsin firavunluğunu bırakıp kemal-i acz ve fakr ile dergâh-ı ilahiye ilticaya bir arzı hissettirmesi, f) Orucun şükr-ü manevi eliyle rahmet kapısını çalmaya teşvik etmesi.3
Görüldüğü gibi nefsin çok büyük zaafları var ve bu zaaflar karşısında insanın kendi gerçeğini görmesi, Yaratıcıya olan ihtiyacını fark etmesi ve Ona yönelmesi gerekiyor. Elbette bunun çok yolları var. Fakat -metinde ifade olunduğu üzere- orucun bu noktada özel bir yeri bulunuyor. Dolayısıyla Ramazan-ı Şerifi bu noktadan değerlendirmek, orucun ahlâkî tutum ve davranışlarımıza yansımasını hedeflemek gerekiyor. Bu açıdan bakıldığında Ramazanı, aynı zamanda ahlâkı güzelleştirme ayı, orucu ahlâkı güzelleştirme vesile olarak görmek icap ediyor. Nitekim Resulullah (asm) da bir hadisinde “güzel ahlâkı tamamlamak için gönderildiğini”4 haber veriyor.
Dipnotlar:
1- Mektubat (İstanbul 2020, YAY), s. 397.
2- Cuma 62/2.
3- Mektubat, aynı yer.
4- Ahmed b. Hanbel, Müsned, II, 381.