Arkadaş!
Esbab ve vesaiti insan kucağına alıp yapışırsa, zillet ve hakarete sebep olur.
Meselâ, kelp bütün hayvanlar içerisinde birkaç sıfat-ı hasene ile muttasıftır ve o sıfatlar ile iştihar etmiştir. Hatta sadâkat ve vefadarlığı darb-ı mesel olmuştur. Bu güzel ahlâkına binaen, insanlar arasında kendisine mübarek bir hayvan nazarıyla bakılmaya lâyık iken, maalesef, insanlar arasında mübarekiyet değil, necisü’l-ayn addedilmiştir. Tavuk, inek, kedi gibi sair hayvanlarda, insanların onlara yaptıkları ihsanlara karşı şükran hissi olmadığı halde, insanlarca aziz ve mübarek addedilmektedirler. Bunun esbabı ise:
Kelpte hırs marazı fazla olduğundan, esbab-ı zâhiriyeye öyle bir derece ihtimam ile yapışır ki, Mün’im-i Hakikî’den bütün bütün gafletine sebep olur. Binaenaleyh, vasıtayı müessir bilerek, Müessir-i Hakikî’den yaptığı gaflete ceza olarak, necis hükmünü almıştır ki, tâhir olsun. Çünkü hükümler, hadler günahları affeder. Ve beyne’n-nâs tahkir darbesini gaflete kefaret olarak yemiştir.
Öteki hayvanlar ise vesaiti bilmiyorlar ve esbaba o kadar kıymet vermiyorlar. Meselâ, kedi seni sever, tazarru eder; senden ihsanı alıncaya kadar. İhsanı aldıktan sonra, öyle bir tavır alır ki, sanki aranızda muarefe yokmuş. Ve kendilerinde sana karşı şükran hissi de yoktur; ancak Mün’im-i Hakikî’ye şükran hisleri vardır. Çünkü fıtratları Sâni’i bilir ve lisan-ı hâlleriyle ibadetini yaparlar; şuur olsun, olmasın.
Evet, kedinin mırmırları, “Yâ Rahîm, yâ Rahîm, yâ Rahîm!”dir.
NÜKTE
Yine gördüm ki, eğer her şey Cenab-ı Hakka isnad edilmezse, bir ân-ı vâhidde gayr-i mütenâhî ilâhların ispatı lâzım gelir. Ve bütün zerrat-ı kâinattan daha çok olan şu ilâhların her birisi, bütün ilâhlara hem zıt, hem misil olması lâzım geliyor. Ve aynı zamanda, her birisi bütün kâinata elini uzatmış, tasarrufatta bulunuyor gibi bir vaziyet alması lâzım gelir. Meselâ bal arısının bir ferdini yaratan bir kudretin hükmü bütün kâinata cârî ve nâfiz olması lâzımdır. Zira o bal arısı, kâinatın unsurlarına numunedir, eczasını kâinattan alıyor. Halbuki vücud sahasında mahal ve makam, yalnız ve yalnız Vâcib-i Ehad’e mahsustur. Eğer eşya kendi nefislerine isnad edilirse, her bir zerreye bir ulûhiyet lâzımdır.
Meselâ, Ayasofya’nın bânisi inkâr edildiği takdirde, her bir taşı bir Mimar Sinan olması lâzım geliyor.
Öyle ise kâinatın Sâni’a olan delâleti, kendi nefsine olan delâletinden daha vâzıh, daha zâhir, daha evlâdır.
Öyle ise kâinatın inkârı mümkün olsa bile, Sâni’in inkârı mümkün değildir.
Mesnevî-i Nuriye, s. 84