Hakikî Nefs-i Emmare 

Bediüzzaman Hazretleri Kastamonu Lahikası yüz kırk birinci Mektupta Nefs-i emmareyi ikiye ayırıyor: 1-Hakikî Nefs-i Emmare, 2-Mecazî Nefs-i Emmare1

Hakikî Nefs-i Emmare: Desiseleriyle insanın imanını zaafa uğratır, ahlâkını sarsar, salih amelini sıkıntıya sokar. Elde ne varsa pisliğine bulaştırır. Salih diye bildiğimiz amelleri talih amele çevirir. 

Şiddetlidir, güçlüdür, emredicidir, aldatıcıdır, zordur, zorbadır, yıkıcıdır, korkunçtur; inancı-mukaddesi yoktur, sefih hazzından başka itaat ettiği değer yoktur.

Taklidî iman bu nefs-i emareye karşı kendini koruyamaz. Bu nefs-i emare insanı sırtüstü yere atar. Bu azmana karşı insan ancak Allah’a sığınarak kendini koruyabilir. 

Allah’ın rahmetini ve yardımını istediği zaman da ciddî bir nefis terbiyesine girmesi, günah ortamlarından uzak durması, ibadetlerini aksatmaması, haram helal dengesine dikkat etmesi ve Allah’a sığınmaya devam etmesi gerekir.2 

Mecazî Nefs-i Emare

Mecazî nefs-i emareye gelince, hakikî nefs-i emareye nispetle tam bir afettir! Tam bir faciadır! Daha azılı, daha zorba, daha ziyade söz dinlemez, daha ziyade ahlak-ı seyyieyi devam ettirir. İnsanın his, heves, damar, asab, tabiat ve hissiyat karışımından çıkan bir halitadır. Hakikî nefs-i emarenin son kalesidir. Nefsi tezkiyeden sonra gelir, nefs-i emare yerine geçer, onun eski “kötülüğe kışkırtma” vazifesini sürdürür.

Bu nefs-i emmare mecazîdir, yani tabir caizse sanaldır, fakat hakiki nefs-i emarenin yokluğunu aratmaz. Mücahedesiyle işi sıkı tutanlara bol bol sevap kazandırır. Üstünkörü tutanları ise mahveder.

Bu makamda nefs-i emmare tezkiye edilmiş, diz çöktürülmüş, yola getirilmiş, ikna edilmiş, haramın haram helalin helal olduğu, Allah’ın emirlerinin hak olduğu, ahiretin ve diğer iman hakikatlerinin gerçekliği konusunda itminana ulaşmış olarak çekilir; ama devreye mecazîsi girer. Mecazîsi sırf insanın mücahedesini ömrünün sonuna kadar devam ettirmesi için zulmünü, zorbalığını, aksiliğini, söz dinlemezliğini artırarak sürdürür.  

Bu azman sadece iman-ı tahkikiye karşı kanatları indirmiştir. İtirazı yoktur. Ancak sağdan gelerek çok şiddetli yumruklarla insanı sendeletir. Buna karşı insanın muvaffak olması için manevî reseptörlere uyması, Allah’a sığınması, ibadetine ve takvasına devam etmesi gerekir. Aksi takdirde insan yine avlanır.

Manevî Reseptörler

Bu makamda insan nefsini tezkiye etmiştir; ama melekleşmiş değildir. O yine insandır. Bünyesinde mecazî nefs-i emmareyi dinleyecek his, heves, damar, asab, tabiat ve hissiyat karışımı bir halita mevcuttur. Şeytanın sağdan yaklaşacağı bolca argümanlara sahiptir.   

Şeytanın sağdan yaklaşması daha tehlikelidir. Aldığı amme cüzünü şekerlemeye satan çocuk gibi, insan bu noktada kazandığı pek yüksek değerleri şeytanın şekerlemelerine satabilir. İnsan bu eğilimle ömrünün sonuna kadar mücadele eder. Bu mücadelesi ona yüksek değerler kazandırır.

Bu makamda hizmet, sadakat, tesanüt, uhuvvet, ihlas, tefani, mahviyet gibi nice nezih değerden imtihana girer. Şeytan bu değerlerin hepsinde insana ciddi sarsıntılar verir. Bu değerlere karşı kibir, riya, meyl-i tefevvük, şan, şeref, rekabet, ucb, enaniyet gibi nice rezileti yem olarak önüne atar. 

İnsan iman-ı tahkikide güçlendikçe ve Allah’a sığındıkça şeytanın bu yemlerine aldanmaz. Ama sevaplı mücahedesi ölünceye kadar devam eder. 

Dipnotlar:

1 Kastamonu Lahikası, s. 242

2 Lem’alar, s. 157