Okuyucu bağışlasın ama, diziye atıfta bulunmadan geçemeyeceğim, hatta bu bölüm biraz da atıflarla şekillenecek. Dizide acemi cariye Hürrem’e, Nigâr Kalfa “etme-yasak” dedikçe, Hürrem, “ne biçim yer burası o yasak, bu yasak” diye cevap verir, bir de “bana yasak yok” diye diklenirdi. Gerçekten de saray tam bir disiplin mekânıydı. Osmanlı Sarayı siyasetin birinci derecedeki şahsının “Padişah-ı Al-i Osman”ın eviydi ve burada gayr-ı ciddî ve mahremiyete aykırı hiçbir şey kabul görmezdi. Yukarıda çok yönüyle izah etmeye çalıştığımız harem, personeliyle, teşrifat kaideleriyle, sakinlerin ve müstahdemlerinin rütbeleriyle bir askerî kışla veya disiplinli bir okul hüviyetindeydi. Hiç kimse bulunduğu mevkiden bir yukarı kendi isteğiyle çıkamaz, haddini aşamazdı. En alt kademedeki bir cariyenin padişah dairesine girmek şöyle dursun geçtiği yolda karşısına bile çıkamadığı gibi, bu gün de bir şirket yöneticisinin ofisine, bir müstahdemin sırf o şirkette çalıştığı için elini kolunu sallayarak giremediğini biliyoruz. Saray dairelerinde, odaların tefrişatından (en güzel döşenmiş ve en aydınlık ve büyük olanı valide sultanınkidir) emirlerine verilen hizmetkâr sayısı ve bağlanan maaşlarda hatta mutfaktan çıkan yemek tablalarına varıncaya kadar hep rütbe ve mevki gözetilirdi. Fakat bu hiyerarşinin en altında olana kabiliyete göre en yükseğe çıkma imkânı verilmişti. Tarihçi İlber Ortaylı, hem yukarıda yazılanların bir özeti hem de haremin gerçek yönü ile ilgili bakınız nasıl bir tesbitte bulunuyor; “Harem için ne yazılsa boş, gerçekler o kadar ilginç değil, herkes erotik muhayyilesini yazılmış görmeyi tercih ediyor gibi. İngiltere’nin ihtilâlleri malûm, boynu vurulan kralları ve saray hayatlarını hatırlayalım, hele Fransa malûm; bu iki ülkedeki saraylar, eğlence ve muaşakada Osmanlı Haremi’yle mukayese kabul etmez. Haremi konu edinen filmler ve kaleme alınan ve çok satan ikinci sınıf romanlar hep tartışma meydana getirmiştir... Halk arasında ağzını yaya yaya haremden bahseden insanların burada yaşanan çetin hayatı, ama aynı zamanda buradaki yetenekli ve zeki kadınların meydana getirdikleri kültürel ortamı tanıyıp anlamadıkları ve tarihteki bir topluluğu bilir bilmez hafife aldıkları çok açıktır. Harem özgür, eğlencelik alan değildir, herşeyden önce bir evdir, hiç değilse her ailenin evi kadar saygı gösterilmesi gerekir” demekte ne kadar da haklıdır.
Saraya gelen acemi kızlara öncelikli olarak Türkçe, sonrasında Kur’ân-ı Kerim, dinî bilgiler, musikî, dikiş-nakış ve güzel sanatlar öğretilirdi. Ancak bu derslerin pratikte ruh inceliğine ve bunun dışa zerafet ve nezaket olarak yansıması da adab-ı muaşeret kaidelerine riayetle olurdu. Sultan Reşad döneminde saray muallimeliği yapmış Safiye Ünüvar Hanımefendi’nin, vazifesine başlamak üzere saraya geldiğinde kendisini karşılayanlarla ilgili ilk intibası saraylıların konuşmalarında ve hareketlerindeki nezaket olmuştur. Dar’ül- Muallimat’ı bitirip yeni diploma almış bir genç kız olarak başladığı görevinde, ilk muhatap olduğu saray hizmetlilerinden hazinedar ustadaki asaletin, kendisi üzerinde uyandırdığı tesir bakınız nasıldır: “Altmış yaşlarında kadardı. Topuklarına kadar uzun bir entari giymişti. Üstüne Salta tabir olunan kısa bir ceket atmıştı. Böyle, ayakta pür ihtişam bir Hanımefendi ile karşı karşıyaydım. Rişkidil Kalfa beni takdim etti. Bana doğru iki adım attı ve gayet müşfik bir sesle; -Kızım dedi. Şevketmeab Efendimiz sizi, sultanefendilere ve mektep zamanı gelinceye kadar iki şehzademize muallim tayin buyurdular. Müsait zamanlarınızda da arzu eden kalfalara din dersleri vermenizi irade eylediler. Ona göre çalışıp, şevketmeab Efendimizin teveccühlerine mazhar olmanızı temenni ederim. Selefiniz Kur'ân-ı Azimüşşan okuturken bazı hürmetsizliklerde bulunmuş, bu yüzden vazifesine son verilmiş. Siz ise ulema evlâdısınız. Bu ciheti bizden iyi takdir edersiniz. Cenâb-ı Hak muvaffakiyet ihsan buyursun. -Rişkidil Kalfaya dönerek- Kalfacığım muallime hanımı kendilerine tahsis edilen daireye götürünüz. Her ikimiz de hazinedar ustayı selâmlayarak odayı terk ettik. Tuhaf değil mi? Ancak o zaman rahat bir nefes alabilmiştim.” 
Hizmetine tayin edilen Piyalerü isimli kalfanın; zamanında padişah haremlerinden birinin hizmetkârı olduğu, sonrasında ise şehzade Necmeddin Efendinin hizmetine verildiği, onun ölümü üzerine ise yaptığı hizmetlere bir vefa borcu olarak görevine son verilmeyip dairesinde tutulduğu maiyetinde ise üçü acemi olmak üzere beş görevli bulunduğu bilgilerinin yer aldığı hatıratı, yukarıda anlattığımız askerî hizmet hiyerarşisinin sağlaması gibidir. Kendisine yapılan “beyan-ı hoş amedi” merasiminden de çok memnun kalan muallime, saraylılar hakkında şunları söylemekten kendini alamamıştır: “Kızların terbiye ve nezaketini görünce paşaların, beylerin evlenme işinde neden saraydan çıkan hanımları tercih ettiklerini anlamış ve kendilerine hak vermiştim.”
Şehzadelerin, sultanların yetişmesine emek veren kalfaların, onlardan büyük saygı gördüğüne de dikkat çeken yazar, saraydaki adab-ı muaşereti ise şöyle sıralıyor: Elbisesi buruşuk, yırtık, çıplak ayak hatta kısa çorapla bile gezmek, şamatalı aksırmak, sümkürmek ayıptı. Koridorda ve büyük sofalarda yaşlılara tesadüf ederlerse ya durup onun geçmesini beklerler veyahut müstavel işleri varsa desturun demeden yani müsaade almadan geçmezler. Saraya giriş ve misafir kabulünde ise yaşmakla ferace ve uzun etekli elbise giyilmesi şart koşulduğu, gelen misafirin yaşmak ve feracesinin acemi kızlar tarafından alınıp ütülendikten sonra bohçalanıp, dönüş zamanı getirilip onlar tarafından giydirildiği gibi bin türlü teşrifat usûlü verilen bilgiler arasındadır. 1
Eskidenberi “sarayda terbiye olmayan başka yerde olamaz” sözünü boşa çıkartmayan türden inceliklerdir bunlar. İlber Ortaylı da bu saraylı hanımların halk arasından evlenmelerinin muhite tesirini ise şu sözlerle ifade ediyor; “...Oturduğu semtte saraylı hanım olarak bilinir, görgü ve davranışlarıyla etrafından saygı görürdü. Bir mahallede saray terbiyesi almış bir hanımın bulunması o mahallenin saray terbiyesi ve saray Türkçesini öğrenmesi için yeterliydi. Bu hanımların yanlarında bulunanlar bu güzel adab ve erkânı nesiller boyu sürdürmüşlerdir.                                                               
Diziye atıf meselesini unutmadık. Buraya kadar yazılanlar da zaten dizideki imajların tashihidir. Yani neymiş? Öyle, “Sülüman” diye ortalıklarda dolaşan, Sümbül Ağa’yla yılışık konuşan, arkadaşlarıyla her dakika lâf dalaşında olan tiplerle dolu değilmiş saray!
1- Osmanlı’da Harem - Prof. Dr. Ahmet Akgündüz