Kurban, yalnızca bir hayvanın kesilmesinden ibaret değildir. O, Allah’a yaklaşmanın ve O’nun rızasını kazanma yolunda gösterilen bir ubudiyet nişanesidir. Kurbanın sadece şekil yönü değil, derin bir mana boyutu da vardır. Bu mana bizi, binlerce yıl öncesine, Âdem’in (as) iki oğlunun kıssasına götürür.
Kur’ân-ı Kerîm bu olayı şöyle anlatır: “(Ey Resûlüm!) Onlara, Âdem’in iki oğlunun haberini hakkıyla oku! Hani birer kurban takdim etmişlerdi de birisinden (Hâbil’den) kabul edilmiş, diğerinden (Kâbil’den) kabul edilmemişti.”1
Her iki kardeş de görünüşte kurban görevini yerine getirmişti. Ancak biri kabul edilmiş, diğeri reddedilmişti. Bu durum, meseleye sadece şekil olarak yaklaşmanın yeterli olmadığını gösteriyor. Ayet, bize şunu bildiriyor: Allah’ın bir emrini yerine getirmek ile o emrin özündeki manayı kavrayıp samimiyetle uygulamak birbirinden farklıdır. Hâbil, Allah’a en güzel ve en değerli olanı sunmuştu. Kâbil ise elindekinin işe yaramaz kısmını vermekle yetinmişti. Aralarındaki fark yalnızca verdikleri kurbanlarda değil; niyetlerinde, samimiyetlerinde ve teslimiyet anlayışlarında gizliydi. Bu noktada Risale-i Nur’un yaptığı önemli bir ayrımı hatırlamak gerekir:
İbadet Etmek Ayrıdır, Ubudiyet Ayrı
Risale-i Nur’da ibadet ile ubudiyet arasındaki fark şöyle açıklanır: “Allah’ın emirlerini yapmaktan ve nehiylerinden sakınmaktan ibaret olan ibadet...”2 “Ubudiyetin ise sırr-ı esası; niyaz, şükür, tazarru, huşu, acz, fakr, halktan istiğna cihetiyle o hakikatin kemaline mazhar...”3 olmaktır. Yani bir ibadeti sadece şeklen yerine getirmek yetmez. Uhuvvet Risalesini okuduğu halde kardeşiyle dövüşen adam, ibareyi anlamış, hakikatini anlamamıştır.4
İşte bu ölçüyle baktığımızda, Hâbil’in kurbanı, sadece bir koçun kesilmesinden ibaret bir ibadet değil; ubudiyetin manasını taşıyan bir teslimiyetin ve samimî kulluğun sembolüdür.
Kurban Her Zaman Gerçekleşen Bir Hadisedir
Kurban deyip geçmemek gerekir. Çünkü hakikatte kurban, sadece bayram günlerinde değil, mana itibarıyla her an yaşanan bir hadisedir. Namaz da bir kurbandır. Allah bizden hem hâl diliyle hem de söz diliyle namazı bir kurban gibi takdim etmemizi istiyor. Peki biz, bu kurbanı yani namazı Allah’a nasıl sunuyoruz?
Bediüzzaman bu konuda şöyle ikaz eder: Namazı “isteksiz, suhre gibi veya usançla, yarım yamalak hizmetinle Onu vaadinde ittiham ve hediyesini istihfaf”5 eder derecesinde mi yerine getiriyoruz? Yoksa niyaz, şükür, tazarru, huşu, acz, fakr ile marziyatı ilâhiyeyi tahakkuk ettirmeye mi çalışıyoruz? Kur’ân bu farkı şöyle bildirir: Namazı “ikame ederler.”6
Üstad bu noktada şu açıklamayı yapar: “S- ‘Namaz kılarlar’ kelimesine bedel, itnablı ‘Namazı (ikame ederler) dos doğru kılarlar’ (Bakara Sûresi: 3.) zikrinde ne hikmet vardır? C - Namazda lâzım olan tâdil-i erkân, müdavemet (süreklilik), muhafaza gibi “ikame”nin manalarını müraat etmeye işarettir.”7 Bu da gösteriyor ki, sadece namazı kılmak değil; ubudiyetin gereği olarak onu hakkıyla edâ edip ikame etmek asıl efdal olandır.
Oruç da Bir Kurbandır
Aynı şekilde, oruç da sadece aç ve susuz kalmak değildir. Şayet öyle olsaydı, bir hayvanı bir odaya kapatıp aç bırakmakla da oruç tutulmuş olurdu.
Halbuki “Orucun ekmeli ise; mide gibi bütün duyguları gözü, kulağı, kalbi, hayali, fikri gibi cihazat-ı insaniyeye dahi bir nevi oruç tutturmaktır.”8
Nefsin Kurbanı: En Derin İmtihan
Her an gerçekleşen bir başka kurban ise, insanın nefsini ve süflî arzularını kesmesidir. Bediüzzaman Hazretleri bu hakikati şöyle ifade eder: “hissiyat-ı nefsiye damarlara ilişir, bir derece hükmünü kalb, akıl ve ruhun rağmına olarak icra eder.”9
Risale-i Nur bu noktada dikkat çekici bir misal verir: “Kur’an-ı Hakîm, Hz. Musa’nın (as) risaletiyle, o milletin (Benî-İsrail) seciyelerine girmiş ve istidadlarına işlemiş olan o bakarperestlik mefkûresini kesip öldürdüğünü, bir bakarın (ineğin) zebhi (kesilmesi) ile ifham ediyor.”10
Sonuç: Her Kurban Bir Teslimiyet Vesilesidir
Kurban, sadece bir ibadet değil; aynı zamanda bir teslimiyet, bir iç muhasebe ve bir arınma vesilesidir. Sureten bir hayvan kesilir, sîreten ise bencillik, kibir, gaflet ve dünyaperestlik kurban edilir.
Dipnotlar:
1- Maide Suresi: 27.
2- İşârâtü’l-İ’caz, Bakara Suresi, 21-22. ayetin tefsiri.
3- Mektubat, 29. Mektup, 9. Kısım 8. Varta.
4- https://www.risaleinurenstitusu.org/ceylan-caliskanin-nur-derslerinden-tespit-ettigi-notlar-2/.
5- Sözler, 21. Söz, 1. Makam, 4. İkaz.
6- Tevbe Suresi: 11. Lokman Suresi: 4.
7- İşârâtü’l-İ’caz, Bakara Suresi 3. Ayet Tefsiri.
8- Mektubat, 29. Mektup, 2. Risale olan 2. Kısım
9- Mektubat, 26. Mektup, 4. Mebhas
10-Sözler, 20. Söz, 1. Makam 2. Nükte.