Selb kelimesi ile aynı kökten gelmektedir. Buraya dikkat buyurun ki, mantıktaki manasıyla selb “İki şey arasında nisbet-i vücudiyenin kalkması’’ manasını ifade eder. Yani iki şeyin birbirleriyle alâkalarının kesilmesidir. Yalnızca Cenâb-ı Hakk’a ait olan sıfatlar için kullanılan “Sıfat-ı Selbiye’’ ifadesinden yola çıkacak olursak diyebiliriz ki üslûp, başkalarından bizi ayıran farklılıktır.

Edebî üslûp ise tamamen yazara has olan ve diğer yazarlardan farklı kılan duygu ve düşünceleri ifade etme tarzıdır. Bir nevi imza, parmak izi gibi nitelik taşır. Aristoteles‘e göre yazar sayısı kadar üslûp çeşidi vardır. Yine Fransız yazar Buffon “üslûp yazarın ta kendisidir” demektedir. Üslûp, yazarını bilmesek de yazının kime ait olduğu hakkında fikir verir. Adeta yazının kimliğidir. Bir yazıyı diğer yazarlara ait yazılardan ayıran farka, üslûp şahsiyeti denir. Bu şahsiyete sahip olmak, yazının sahibini, yazar kılar. Yazarın üslûbu; mizacı, karakteri, cinsiyeti, yaşı, eğitim-öğretim durumu, hayat şekli gibi faktörlere göre şekillenir. Bunun için de çalışmak gerekir. Rasim Özdenören’in ifadesiyle “üslûp meraklısı’’ olan Tolstoy’un, Harp ve Sulh eserini tam yedi kez baştan sona yeniden kaleme aldığı söylenir. Velhasıl, üslûp ciddî bir çalışma ile elde edilebilir. Yazıdaki üslûbu, yazılmak istenen fikrin anlamlı olmasının da etkileyeceği unutulmamalıdır.

Üslûbun güzelliği ve kuvvetinin dört temel esası vardır. Mütekellim, muhatap, maksad ve makam olarak ifade edilen bu esaslar, “Kim söylemiş? Kime söylemiş? Niçin söylemiş? Ne makamda söylemiş?” sorularına cevap niteliği taşır. Bu dört esas göz önüne alınarak yapılan çalışmalar üslûba güzellik ve güç katacaktır.

“Şahsın üslûb-u beyanı, şahsın timsal-i şahsiyesidir.” diyen Bediüzzaman Hazretleri, Muhakemat adlı eserinde, edebî üslûbu üçe ayırır. 

Özetlemeye çalışalım. Şöyle ki:

1- Üslûb-u mücerred: Vefa, selâmet, öz, akıcılık ve tabiliği ihtiva eden ve sadeliğiyle kendi güzelliğini gösteren üslûptur. Muhteva, bilgilendirme ve ilim yazılarında kullanılır.

2- Üslûb-u müzeyyen: Zinetli ve parlak bir üslûptur. Şevk veya elem hissi verir. Hitab ve ispat yazılarında kullanılır.

3- Üslûb-u âli: Şiddet, kuvvet ve heybeti tazammun eder. İlahiyat ve usul/kaide bahislerinde kullanılır. Meselenin ulviyeti bu üslûbu gerektirir.

Üslûp, yazıdaki mevzuya uygun kullanıldığında, mânaya işaret eder ve kuvvetlendirir. Bu sebeple mâna uğruna üslûbu feda etmemek ve doğru bir üslûp tercih etmek önemlidir. Bu konuda Bediüzzaman Hazretleri “üslûba parlaklık verilmeli, fakat maksudun istidadı müsaid olmak şartıyla” diyerek yazı alanında zahirperestliğin bir nev’i olan üslûbperestliğe dikkat çekmiştir.

Zübeyir Ağabey “Dâvâsını ifade eden kazanır.” diyerek üslûbun ehemmiyetine parmak basar. Günümüzde bir meseleyi ifade etme vasıtalarından biri de matbaa lisanı yani yazı dilidir. Nice âlî dâvâlar matbaa lisanıyla ifade edilmiş ve onca kalpleri kendine ram etmiştir. Bu netice olsa olsa dâvâyı ifade edişin güzelliğindendir.

Son olarak diyeceğimiz şu ki: “fehim, ifhamdan daha esheldir” kaidesince bir meseleyi anlamak, anlatmaktan daha kolaydır. Bir yazıyı okutan da başlığından son cümlesine kadar geçerli olan tarzı yani edebî üslûbudur. Bir mesele üzerinde hassasiyetine güvendiğiniz iki yazarın yazılarını kıyas ederek demek istediğimiz hususu teyit edebilirsiniz. Böylelikle diyebiliriz ki bir yazı üzerine dikkatleri çekip o yazıyı okutturmak, okumaktan daha büyük bir san’attır, vesselâm!