Birlikten 12 yıl uzak kalan Şam yönetimi, Birliğin Cidde’de 19 Mayıs 2023’te gerçekleştirilen 32. Liderler Zirvesi’ne Esad’ın da davet edilmesiyle Suriye’nin Birliğe dönüşü sağlandı.

Suriye’nin Birliğe dönüşü, Birliğin Şam yönetimine karşı koyduğu tepkiden geri adım ve Esad’ın Birliğe yönelik izlediği diplomaside başarısına ihtimal veriliyor. Birde 12 yıl önce Suriye’nin Birlikten uzaklaştırılmasıyla başlayan bölgesel statükonun değişeceği hakkındaki tartışmalar da sona erdi. Böylece bölgedeki eski statükoya geri gelindiği belirtiliyor.

Aslında Kuzey Afrika ve Ortadoğu ülkelerinde 2011’de başlayan Arap Baharı/Uyanışı halk hareketliliğinin ilk zamanlarında bazı yöneticilerin/yönetimlerin değişmesine neden olmuştu. Ancak geçen 12 yılın ardından Arap Baharı’nın hiçbir ülkede kalıcı demokrasiyi tesis edemediği görüldü. Arap Baharı’nın gerçekleştiği ülkeler göz önüne alındığında, başlangıçta Tunus’ta serbest-hür seçimler gibi demokratik unsur kısmen belirmişti. Fakat Tunus’ta da bugün gelinen noktada demokrasiden bahsetmek oldukça zor.

Dolayısıyla Arap Baharı’ndan beklenen ümitler yeşermeyince, Suriye’nin Birliğe kabulüyle bölgesel eski statükoya dönüş, Birliğe üye devletlerce uygun görüldüğü söylenebilir.

Bununla birlikte bölgesel aktörlerin Suriye’nin Birliği’ne dönüşüne yeşil ışık yakmasında “Suriyeli mültecilerin nihai olarak ülkelerine gönderilme isteği, mültecilerin yüksek doğum oranının da getirdiği demografik tereddüt, yükselişe geçen uyuşturucu kaçakçılığının durdurulması gerektiği, Esad rejimi düşerse Suriye’de aşırı İslamcıların iktidarı ele geçirebileceği endişesi ve Suriye’de bazı silahlı grupları destekleyen İran’ın etkisinin sınırlandırılması” önemli rol oynamıştır.

Diğer taraftan günümüzde birçok Arap devleti rejiminin, Arap Baharı’nın başladığı 2011’e kıyasla zayıfladığı kuvvetle muhtemeldir. Bölgede rejimlerin zayıflamasında muhtelif şu faktörlerin rol oynadığı ihtimaldir: 

-Artan su kıtlığı bölgede büyüyen problemdir. Tarımsal sulamadaki bilinçsizlik ve bireysel kullanımdaki israf başlıca sebeptir. Ayrıca sınıraşan sular üzerindeki büyük barajların su akışını engelleyerek tarım arazilerinin yeterli sulanmaması da gıda kıtlığını ortaya çıkarmaktadır. İklim kaynaklı kuraklık da söz konusudur.

-Artan sıcaklıklar ve çölleşme, hayatı olumsuz etkileyen toz fırtınaları gibi iklim değişikliğine çözüm üretilememesidir.

-Covid-19 salgınından dolayı bölge hükümetlerinin, halkının giderlerini sübvanse etmesinde daha fazla borçlanmaya gitmesiyle finansal ortamın bozulmasıdır. Böylece hükümetler yeni yatırımlarda çekinceli davranmaktadır.

-Petrol-doğalgaz ihracatçısı ülkelerin Ukrayna’daki savaşın etkisiyle kazançlı çıkmaya yönelirken, finansal sorundan kaynaklı olarak kendi içine kapanmaları ihtimaldir.

-Gelişen teknoloji, internet ve dijital imkânlara bölge ülkelerinin uyum sağlama(ma)sının etkisi.

-Bu ülkelerde sivil toplumun zayıf yapısı veya zayıf kalmasını sağlayan anlayıştan dolayı, bölge yönetimlerinden çok daha fazlasını yapmalarının beklentisine yol açmasıdır. 

Tüm bu faktörler bölge rejimlerinin 10 yıl öncesine göre zayıflamasının nedenlerindendir. Yine toplumun beklentisini ve hükümetlerin yükünü arttırmaktadır. 

Suriye’nin Birliğe geri alınması eski statükoya dönüş şeklinde değerlendirilse de, yukarıda zikredilen faktörlerin etkisiyle bölgede yeni bir değişim-dönüşüm beklentisi mevcuttur. Bu değişim-dönüşümün yönüne, bölge devletleri ve halkları karar verecektir.