Çin, Afganistan’ın yeninden inşasında ve siyasî uyum konularında ilk hareket eden ülke oldu. Çin bu kapsamda “Afganistan’a insanî yardımı sağlayan, büyük yatırım anlaşmaları imzalayan, Kabil’e büyükelçi atayan” ilk aktör ünvanına sahip. Ayrıca Pekin “Taliban büyükelçisini resmî olarak kabul eden” ilk başkent.

Çin zikredilen ilkleriyle kendisini, Taliban’ın önemli “iş ortağı, Afganistan’ın kalkınmasına ve yeniden inşasında” istekli görünüyor. Pekin böylece, Taliban rejiminin uluslararası siyasî meşruiyet kazanmasına yardımcı oluyor. Taliban Sözcüsü Bilal Karimi’nin Çin’e resmî törenle büyükelçi atanması da Pekin’in Taliban’ı “de jure” yani resmen tanıdığı anlamına geliyor. Birde Pekin, Afganistan’daki rejimin yararına BM Güvenlik Konseyi’nde veto yetkisini de kullanıyor.

Ancak Çin’in “Taliban’ın terörle mücadele etmesi gerektiği” beklentisi biliniyor. Taliban’la çekincelerle, işbirliğiyle ve beklentilerle dolu ilişkileri, Çin’in “topraklarını silahlı sözde İslamî grupların etkilerinden ve ayrılıkçı hareketlerden yalıtmaya yönelik profilaktik ve risk azaltıcı stratejik” çıkarlarından kaynaklandığı kuvvetle muhtemeldir. Çin’in “hastalık meydana gelmeden hastalığın önlenmesi” şeklinde tarif edilen Profilaktik stratejisi “Taliban’la aşırıcı ve ayrılıkçı hareketlerle mücadele işbirliği için insanî yardım, kalkınma projeleri, afet yardımı, ticaret, yatırımlar, eğitim vb.” ekonomik politikaları kapsıyor.

Bununla birlikte Çin’in Taliban’a yaklaşımında “Müslüman Uygur Türkleri’nin mücadele unsuru Doğu Türkistan İslami Hareketi (DTİH)’nin sonraki adı Türkistan İslam Partisi (TİP)’ne mensup olanları kontrol edebileceği” beklentisi de mevcut. Her ne kadar ABD’nin, DTİH/TİP’i 2020’de terör listesinden çıkarmış olması, Çin için pek önemli değil. Çünkü Pekin yönetimi, Müslüman Uygur Türkleri’ne karşı “terörizm, aşırıcılık ve ayrılıkçılık” söylemleriyle “Komünist Parti’nin Sincan’daki yönetimini güçlendirmeye çalışıyor”. Ayrıca Taliban’ın, diğer unsurların “Çin’in çıkarlarını sabote etmek için Afganistan topraklarını kullanmasına müsaade etmeyecekleri” hakkında güvenceler verdiği ileri sürülüyor. Ancak Afganistan’ın gerçekleriyle uyumlu olmayan bu güvencelerin sözde kaldığı da başka bir iddia.

Çin açısından önem arz eden Afganistan’ın “Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru ve İpek Yolu Ekonomik Kuşağı’na bağlanması”nda henüz ciddi ilerleme kaydedilemedi. Çin’in ekonomik anlaşmalarındaki projelerde gecikmeler ve zorluklar yaşandığı belirtiliyor.

Afganistan ve Pakistan’da Çin’in çıkarlarını ve yatırımlarını hedef alan silahlı grupların eylemlerindeki artış, “Çinli girişimciler için artan güvenlik riskleri taşıyor”. Dolayısıyla Çin’in ekonomik beklentilerinin güvenlik riskleriyle yeniden değerlendirmesi gerekiyor. Çinli işadamlarınca Kabil’de işletilen bir otele Aralık 2022’de İslam Devleti (İD) örgütünün saldırılar düzenlemesi, artık İD’nin de Pekin’e tehdit oluşturduğu ihtimaldir. Pekin’in İD’ye karşı, Taliban’la ilişkilerini daha da geliştirmesi muhtemeldir.

Silahlı olaylara rağmen, “Çin Temmuz 2022’den beri, Afgan mallarının yüzde 98’ine sıfır tarife uyguluyor”. Özellikle Afganistan uluslararası piyasalara önemli miktardaki çam fıstığı ihracatını, Çin üzerinden yapıyor. “Çam Fıstığı Hava Koridoru” adıyla gerçekleşen ticaret, Afganistan-Çin ilişkilerinde önemli bir yere sahip.  

Taliban’a İpek Yolu Ekonomik Kuşağı’nın hareketlenmesi hususunda rol verilmesi, Çin’in 14 Ekim 2023’te Kuşak-Yol Projesi’ne Kabil’i davet etmesi, Afganistan’ın Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru görüşmeleri gibi gelişmeler, Pekin’in Afganistan’daki en önde gelen enstürmanlarındandır.

-Devam Edecek-