İ’lem Eyyühe’l-Aziz!

Cenab-ı Hak seni ademden vücuda ve vücudun pek çok eşkâl ve vaziyetlerinden en yükseği müslim sıfatıyla insan suretine getirmiştir. Mebde’-i hareketin ile son aldığın suret arasında müteaddit vaziyetlerin, menzillerin ve etvar ve ahvalin her birisi sana ait nimetler defterine kaydedilmiştir. Bu itibarla, senin geçirmiş olduğun zaman şeridine elmas gibi nimetler dizilmiş, tam bir gerdanlık veya nimetlerin envâına bir fihriste şeklini veriyor. Binaenaleyh, geçirmiş olduğun vücudun her menzilinde ve vaziyetinde, etvarında, ahvalinde, “Nasıl bu nimete vâsıl oldun? Ne ile müstahak oldun? Ve şükründe bulundun mu?” diye suale çekileceksin. Çünkü vukua gelen haller suale tâbidir. Amma imkânda kalıp vukua gelmeyen şeyler suale tâbi değildir. Geçirmiş olduğun ahval vukuattır, gelecek ahvalin ademdir. Vücud mes’uldür, adem ise mes’ul değildir. Öyle ise mazide şükrünü eda etmediğin nimetlerin şükrünü kaza etmek lâzımdır.

İ’lem Eyyühe’l-Aziz!

İnsanı havalandırıp baş aşağı felâkete atan şöyle bir hal var:

İstihkak nazara alınmayarak, Hakk’ın takdiri hakkında tefrit veya ifrat yapılır. Ve kuvvetine, kıymetine bakılmayarak, küçük veya büyük bir yük altına alınır gibi, gayr-i insânî haller, insanı insaniyetten düşürür, ya zulme veya kizbe sevk eder.

Meselâ, bir fırka askerin mümessili bir nefer, bütün askerlik umûrunu bilmek veya bir katre sudaki timsalinden, şemsin azametini göstermek talebinde bulunmak, en yüksek bir insafsızlıktır. Çünkü vasıf ile ittisaf arasında fark vardır. Meselâ, katredeki timsal, şemsin evsafını gösterir, amma o evsaf ile muttasıf olamaz.

Mesnevî-i Nuriye, Habbe, s. 152-153

LÛ­GAT­ÇE:

adem: Yokluk.

envâ’: Türler.

eşkâl: Biçimler, suretler, şekiller, tarzlar.

etvar: Hâl ve hareketler, işler, tarzlar, tavırlar.

evsaf: Vasıflar, nitelikler, özellikler.

gayr-i insânî: İnsanlık dışı.

ifrat: Aşırılık, pek ileri gitme, haddini aşma.

i’lem eyyühe’l-aziz: Ey aziz kardeşim, bil ki!.

imkân: Varlık ile yokluk arasında eşit olan.

ittisaf: Sıfat sahibi olma, sıfatlanma.

katre: Damla.

kizb: Yalan söyleme, yalan, uydurma.

mebde’-i hareket: Hareketin başlangıcı.

menzil: Konak, makam, mevki.

muttasıf: Vasıflandırılan, sıfatlanan, nitelenen.

şems: Güneş.

tefrit: Ortalamanın altında kalma, tersine aşırılık, ifratın zıddı.

timsal: Resim, suret, şekil.

umûr: İşler.

vukuat: Vuku bulan şeyler, hâdiseler, olaylar.