Unutmak Bir Öğrenme Sürecidir

Ayette iki temel husus vardır: Neshetmek ve unutturmak. Fakat unutturmak sanki neshetmenin bir farklı modülü olarak zikredilmiştir. Ayetleri nazil etmek de, hükmünü kaldırmak da, unutturmak veya geri bıraktırmak da Allah’a ait bir yetkidir. Bu yetkiyi kimse kullanamaz. Peygamberler Allah’tan gelen ayetleri insanlara tebliğ etmekle mükelleftirler. İnsanlar da kendilerine tebliğ edilmiş olan ayetlerle amel etmekle yükümlüdürler.

Unutmak beynimizin öğrenme süreçlerinden birisidir. İnsan yeni heyecan, yeni sevinç veya yeni üzüntü hissedebilmek ve yeni bilgi öğrenebilmek için eskiyi unutur. Beynimiz sadece öğrenme değil, aynı zamanda unutma merkezidir. Öte yandan harama nazar gibi bazı süreçlerin unutmayı hızlandıracağı, kuvve-i hafızaya zaaf vereceği de unutulmamalıdır.2 

Unutmak irademize bağlı bir fiil değildir. Bu yüzden günah değildir. Beynimizin fıtrî bir sürecidir. Hatta namaz gibi vakitli bir ibadeti vaktinde yapmayı unutan birisi bağışlanır. Hatırladığında namazını kılar, eğer vakti geçmişse kaza eder. “Rabbimiz! Unutur veya yanılırsak bizi cezalandırma!”3 ayetinde, unutarak bir ameli yapmadığımızda tövbe etmemiz tavsiye ediliyor. Beynimiz öğrenmeye duyarlı olduğu gibi, aynı zamanda unutmaya da elverişlidir. 

Nesh Aklen Mümkündür

Nesh aklen mümkün olduğu gibi gerek dinin kendi içinde, gerekse peygamberler arasında vaki olmuştur. Tevrat’ın bazı hükümleri İncil tarafından, İncil’in bazı hükümleri Kur’ân-ı Kerim tarafından neshedilmiştir, yani kaldırılmıştır. Kur’ân-ı Kerim içinde de bazı ayetlerin bazı ayetlerle neshedildiği görüşleri vardır.   

Bir konuda iki farklı hüküm ihtiva eden ayetlerden, sonra gelenin önce geleni neshettiğine dair görüşler mevcuttur. Fakat böyle ayetlerden her ikisinin de kendi şartlarında geçerli ve yürürlükte bulunduğunu, duruma göre bu ayetlerden birinden hangisinin şartları mevcutsa uygulanabileceğini, eğer birinin şartları artık hiç meydana gelmiyorsa uygulamasının da mümkün olmayacağını ve neshedilmiş sayılacağını ileri süren görüşler de vardır. 

Unutturursak

Ayette “nünsihâ” fiili “unutturursak” demektir. Bu fiil “neshedilmesini ertelersek” diye de yorumlanmıştır. Keza “olduğu gibi bırakırsak” veya “o ayetin yürürlükten kaldırılmasına izin verirsek” şeklinde de anlaşılmıştır.4 

“Unutturma” fiiliyle, geçmiş peygamberlerin kitaplarında bulunan hükümleri unutturmanın ve sonraki peygamberlere intikalini önlemenin de kast edilmiş olabileceği söylenmiştir.  

Peygamber Efendimiz (asm) ilk zamanlarda ayetler indikçe, unutmamak için dilini çok oynatır, ayetleri tekrar tekrar zihninde okurdu. Cenab-ı Allah şu ayeti nazil buyurdu: “Zihnine kaydetmek için, acele acele dilini hareket ettirme. Onu zihninde toplayıp okumanı sağlama işi bize aittir.”5

Bu ayet, unutma halinde kuldan sorumluluğun kaldırıldığını da ifade ediyor.

Dipnotlar:

1- Bakara Suresi: 106., 2- Kastamonu Lahikası, s. 139., 3- Bakara Suresi: 286., 4- Şevkânî, I, 138-139., 5- Kıyamet Suresi: 16, 17.