Bediüzzaman yaralı ve bir ayağı kırık olduğu hâlde iki hafta Bitlis’te tutulur. Daha sonra esir kampına gönderilmek üzere 18 Mart 1916 târihi itibarıyla Van üzerinden esâret yolculuğu devam eder.
Bediüzzaman, Van’a getirildikten sonra Ruslarla işbirliği yapan bazı kişiler (Bir Kürt aşiret reisi) kendisine, “Biz seni Rus kumandanından alırız. Fakat bize reis olup davamızı yürütürsen...” derler. Bediüzzaman, onların teklifini kabul etmeyerek, “Ben Müslüman Türk milleti aleyhine çalışamam. Esareti riyasete tercih ederim.”1 cevabını verir.2 Bediüzzaman Hazretleri ile birlikte Rus sınırına kadar sevk edilen Muhammed Feyyaz İbrâhim Hakkıoğlu isimli şahsın hatıra günlüklerinde bu yolculuk şöyle devam ediyor:
*16 Mart 1331(29 Mart 1916): “Van’dan nakliye arabaları ile sevk edildik. Akşamleyin Erçek’e geldik. Burası bütün Ermenilerle meskûn idi. Molla Said’i tanıdılar. Esna-i teşhirde nahiye halkı başımıza yığıldı. Tekfir ve tahkir ediyorlardı. Gece hayatımıza su-i kastta bulunacakları anlaşıldı. Bu su-i kasttan halâsımız hususunda muhafız neferlerden Seyfullah isimli birisinin (Rusya Müslümanlarından) büyük yardımı oldu. Geceyi havf, telaş içinde geçirdik. Sabahleyin kumandan, karısı ile beraber ziyaretimize geldi. Yanlarında 10-12 yaşlarında bir Müslüman çocuğu vardı. Mükrim(ikramı seven) kumandan bize son derece i’zaz ve ikram etti. Haremi, en ziyade, Ermenilere düşman bir Rus kadını idi... O sıra arabaların hazır olduğunu söylediler. Kumandan, haremi ile beraber arabaya kadar bizi teşyi ettiler. (Bu tarih 17 Mart 1332/Miladi 30 Mart 1916 idi.) Akşamleyin Molla Hasen’e vasıl olduk. Burada, Rus kumandanı, son derece rahatımızı temin etti.
* 18 Mart 1331 (31 Mart 1916): Saray’a, Kazımpaşa’ya, 19’da (1 Nisan 1916) Kotur’a, 20’de (2 Nisan 1916) Kervansaray’a vasıl... Ve Mart 22’de (4 Nisan 1916) Hoy’e (İran’da) girdik. Şehirden yarım saat mesafede karantina mahalline indik. Sekiz-on baraka ile üç tane çadır ve bir hamam ile hususi hastahaneyi muhtevi bulunan bu mahalde, yirmi bir gün kaldık. İstediğimiz zaman hamam yaktırıp yıkanabiliyorduk. Her sabah hastahanenin Gürcü doktoru ile pür-şefkat hemşiresi, ziyaretimize geldiler. Benimle Molla Said’e üçer yumurta ve ikişer tane bisküvi getirdiler. İltifat ve nevazişlerle (nazikâne hitap) tatyib-i hatır eylerler. Yemeğimiz de gayet iyi idi. Her gün iki defa şehirden ikimize (yani kendisine ve Bediüzzaman’a) yemek gelirdi. 21 gün sonra, 12 Nisan’da (Miladi 25 Nisan 1916’da) yük arabaları ile Culfa’ya sevk olunduk. Akşamleyin konak mahalline indik...
*13 Nisan 1331(26 Nisan 1916): Sabahleyin arabalarla yola çıktık. İkindi vakti Culfa’ya, yani Rusya hududuna girdik... 48 saat sonra trenle Dağıstan’a doğru Kostroma’ya nakledildik.3 Muhammed Feyyaz İbrâhim Hakkıoğlu’nun aktardığı ve Bediüzzaman’ın da içinde bulunduğu günlük gelişmeler zinciri bu ifadelerle sonlanmaktadır. Zira bu son notun ardından Bediüzzaman’dan hiç bahsedilmemektedir. Bu durum Bediüzzaman’ın, diğer esirlerle yolculuğa devam etmediğini; Gürcistan’ın başkenti Tiflis’te kaldığını gösterir.
Dipnotlar:
1- Abdülmecid Nursi, Hatıra Defteri, s.119
2- Bediüzzaman Said Nursi Seyahatnamesi, Mahmut Askeri Küçükkaya, s.148
3- Abdülkadir Badıllı, Mufassal Tarihçe-i Hayat, Cilt-I, s.396,398