Türkçe edebi metinleri bile sahanın uzmanı edebiyatçılar meâllerini verip izah ve tefsir etmiyor mu? Ki, İslâm ilimlerinde ve edebi sanatlara ne kadar vukufiyetleri varsa o nisbette şâirin kastettiği manalara yaklaşabilirler.
Mesela, Fuzûlî’nin Türkçe olan-Dicle nehri Güneye akar- meşhur Su Kasidesi’ndeki şu beyitlerin önce meal, sonra izah ve tefsirlerine bakalım:
11. beyit: Ravza-i kûyuna her dem durmayıp eyler güzâr/Âşık olmuş galibâ ol serv-i hoş-reftâre su” Meali: “Su, her zaman senin cennet misâli mahallenin bahçesine doğru akar. Galiba o da, o serviye benzeyen nazlı gidişli güzele aşık olmuş.” Bu iki satırlık Türkçe metinden-tekrar mealini verdiğimiz halde-sıradan değil, yüksek tahsilli birçok insana, “Ne anladınız, ne feyiz, ne bedii güzellik veriyor?” diye sorunuz; alacağınız cevap “Hiç!” olmayacak mı?
“Ravza-i kûyuna her dem durmayıp eyler güzâr/Âşık olmuş galibâ ol serv-i hoş-reftâre su” beytinin edebi sanatlarına bakalım: Kişileştirme (Kapalı istiare): Suyun aşık olması. Hüsn-ü Talil: Sular normalde servilerin dibinden akar. Ama burada su sanki serviye aşık olduğu için dibinden akıyor. Teşbih-i Beliğ: Sevgilinin bulunduğu yer cennete benzetilmiş. Açık istiare: Servi ile sevgili kastedilmiştir.” Bu beytin sanat ve tefsirinden ne manalar çıktı, ona bakalım:
“Su, o hoş salınışlı, servi boylu sevgiliye yani, Hz. Muhammed’e (asm) aşık olmuş galiba. Böyle gitmesinin sebebi o servinin ayağını öpmektir.” Normalde tabiatta su, servilerin yanındadır. İşte bu durum suyun, servilerin ayağını öpmesi olarak gösteriliyor. Ayağını öperek yanından geçiyor. Tabir doğruysa ayağına baş koyuyor ve bu baş koyma Ravza’dadır. Ravza ise cennettir. Hz. Muhammed (asm) “Evimle mescidim arası cennet bahçelerinden bir bahçedir.” (Buhârî, Fadlı Salati Mescidi Mekke, 5; Müslim, Hac, 92; Müsned, 2/36, 236, 450, 534; 4/41) demiştir. İşte Ravza burasıdır.
Su, servi boyluya, Cennete kavuşacak, onun ayağına kavuşacaktır. Su devamlı serviye doğru akar. Hz. Muhammed’in (asm) ayağına ulaşmak, onun ayağına baş koymak için sürekli akar. Şaire göre bu baş koyma Ravza’da, Hz. Muhammed’in bedeninin bulunduğu bahçede olacaktır yani Medine’de. Onu için Dicle nehri hep güneye, Medine’ye doğru akmaktadır. Dicle nehrinin akış yönünü Hz. Muhammed’e kavuşma isteği olarak görüyor.”