EFSANEVÎ Kürt TÜRKÜCÜ “EVDALE ZEYNİKE”
GÜNÜMÜZDE DE DENGBEJLİK SANATININ PİRİ OLARAK ANILIYOR.
Kürt sözlü edebiyatında önemli bir yere sahip olan Dengbejlik sanatının en önemli ismi olan ve Kürtlerin Homerosu olarak bilinen Evdale Zeynıke, yıllardır Ağrı ve çevre illerdeki Dengbejlerin örnek aldığı ve yöre halkının önemli günlerde klâmlarını seslendirdiği efsaneleşmiş bir isim olarak varlığını sürdürüyor. 20 yıl boyunca Evdale Zeynıke’nin gezdiği bütün illere gidip onun hayatını araştıran ve Kürt kültürü hakkında uzun yıllar araştırma yapan araştırmacı yazar Ahmet Aras, Evdale Zeynıke’nin Kürtlerin yoğunlukta yaşadığı Ağrı ve diğer Doğu Anadolu illerinde önemli bir isim olduğunu ve halkın gelenek, görenek, hayat biçimini yansıttığı için toplum tarafından saygın biri olduğunu söyledi. Aras, 20 yıl boyunca Zeynıke’nin gittiği bütün yerleri gezdiğini ve hayatı hakkında detaylı bilgi topladığını anlatarak,”Kürt kültürünün en eski sözlü edebiyatı olan dengbejlik sanatının ilk ve en önemli kurucusu Evdale Zeynıke’dir. O, Kürtler arasında efsaneleşmiş ve diğer denbejlerin örnek aldığı tek isimdir” dedi.
DOĞU ANADOLU’YU KARIŞ KARIŞ GEZMİŞ
Köy köy, il il dolaşarak Zeynıke’yi görmüş kişilerle görüştüğünü belirten Aras, şunları kaydetti: “20 yıl boyunca Evdale Zeynıke’nin gittiği bütün illere, köylere gittim. Evdal’ın, Doğu Anadolu’da ayak basmadığı yer kalmamış. Ağrı’nın bütün ilçeleri, köyleri başta olmak üzere, diğer bütün illeri gezmiş. Ben de buraları karış karış dolaşarak, onu görmüş tanımış kişileri bulup hayatı hakkında bilgi topladım. Kitap haline getirdim. Buralarda onu bilmeyen yoktur. Kürt halkının hayatında önemli bir yeri var. O, Kürtler arasında efsaneleşmiş ve diğer dengbejlerin örnek aldığı bir isimdir. Evdal, 1800 yıllarında Ağrı’nın Tutak ilçesinin Cemalverdi Köyünde dünyaya gelmiş ve 110 yıl yaşamış. Dönemin önemli beylerinden biri olan Sürmeli Memed Paşa’nın dengbejliğini yapmış. Toplumun bütün gerçeklerini klâmlaştırmış.
HER KONUDA KLÂM ÜRETMİŞ
Aşk, ölüm, özlem, barış gibi her konuda klâm üretmiş. O yüzden toplum onu kendinden biri olarak görmüş ve çok benimsemiş. Halen de düğünlerde, ölümlerde ve diğer toplumsal olaylarda onun klâmları söylenir. Evdale Zeynıke’nin, gördüğü her olayı bir kaç dakikada klâmlaştırma özelliğine sahip biri olduğunu anlatan Aras, şöyle devam etti:
“Evdal, müthiş bir betimle gücüne sahipmiş. Toplum Evdal’den çok etkilenmiş. Gördüğü her güzelliği, her olayı klâm haline getirmiş. Aşiret kavgaları, kız kaçırma, kan dâvâları her konuyu ele almış. Onun tarzı çok etkileyici bir tarzdır. Evdal, lyada ve Odessa yazarı olduğu söylenen antik Yunan şairi Homeros’a benzetilerek, Kürtlerin Homerosu olarak biliniyor. Bu bemzetmenin sebebi şudur: Homeros, Akdeniz kıyılarını dolaşarak sanatını icra eder, hünerini gösterir, marifetlerini ortaya dökermiş. Homeros aynı zamanda kör bir ozanmış. Yunan edebiyatında da önemli bir yere sahiptir. Evdal ile bir çok ortak yanı var. Evdal da Serhat dediğimiz Ağrı, Kars, Iğdır, Muş, Erzurum, Van, Diyarbakır, Dersim illerini dolaşmış ayrıca Musul, İran ve Rusya’ya da gidip, aşıklararası atışmalara katılmış ve hep üstün gelmiş. Evdal, 70 yaşındayken hastalanmış ve kör olmuş. 7 yıl kör kalmış. Evdal’ın Homeros’a benzetilmesinin sebebi de budur. İkisi de yaşadıkları coğrafyada efsaneleşmişler. Evdal, kör kalınca o sırada kanadı kırık bir turna ona arkadaşlık etmiş. 7 yıl boyunca onun yanında kalmış. Evdal onun kanatlarını tedavi etmiş. Evdal, onunla yatıp kalkıyor, ona klâmlar söylüyormuş. Turna iyileştiği halde Evdal’ı bırakıp gitmemiş. Evdal’ın gözleri açıldıktan sonra turna da uçup gitmiş. O yüzden onu tasvir eden mizansel resimlerde hep bir turna var yanında.”