Şangay İşbirliği Örgütü de (ŞİÖ) “işbirliği”ne yönelen bölgesel bir kuruluştur. ŞİÖ 1996’da Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan’ın katılımıyla “Şangay Beşlisi” adıyla kurulmuştu. Şangay Beşlisi 2001’de Özbekistan’ın üyeliğiyle adını ŞİÖ olarak değiştirmiştir. ŞİÖ’ye Hindistan ve Pakistan 2017’de katılırken, İran’ın da 15 Eylül 2022’de imzaladığı anlaşmanın ardından Nisan 2023’te tam üyeliğe kabul edilmesi bekleniyor. Aslında ŞİÖ, Rusya ve Çin arasında güvenlik ve işbirliği amacıyla kurulmuş ve zaman içerisinde yeni katılımlarla üye sayısı artmıştır.

ŞİÖ’nün detaylı amacı “üye ülkeler arasında karşılıklı güven, iyi komşuluk ve dostluk ilişkilerinin güçlendirilmesi, bölgesel barış, güvenlik ve istikrarın korunması için ortak çaba sarfedilmesi, terörizm, köktencilik, ayrılıkçılık, örgütlü suçlar ve yasadışı göçle ortak mücadele edilmesi, ayrıca siyaset, ekonomi, bilim ve teknoloji, kültür ve eğitim, enerji, çevre konularında işbirliğinin geliştirilmesi” şeklinde belirtiliyor.

ŞİÖ’nun, Türkiye’nin gündemine girmesi ise 2011’de başlıyor. Türkiye 2011’de ŞİÖ’de girişimlerde bulunmuş ve ŞİÖ’nün 2013’te “Diyalog Ortağı” olmuştu. Uluslararası sistemde devletlerin üye olmasalar bile, çeşitli uluslararası veya bölgesel örgütlerin çalışmalarını “diyalog ortağı/gözlemci” vb. statülerle takip etmeleri söz konusudur. Ancak Türkiye’de, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın hem mevcut görevi süresinde hem Başbakanlığı döneminde “Türkiye’nin ŞİÖ’ye üye olması durumunda AB üyelik sürecinden vazgeçebileceğini” açıklamıştır. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 2016’daki benzer ifadelerinin sonrasında 15 Eylül 2022’deki ŞİÖ zirvesine davet edilmesiyle, Türkiye ŞİÖ’yle en üst düzeyde ilişkiye geçmiştir.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın zirveye katılmasıyla, ŞİÖ’nün Türkiye açısından AB veya NATO’ya alternatifliliği tartışılmaya başlanmıştır. Bu tartışmaların, Türkiye’nin dış politikada ABD’yle ilişkilerin istenilen düzeyde olmaması, AB üyelik sürecinde uzun süredir durgunluk yaşanması, Doğu Akdeniz’de fosil yakıt arayışı, önce karşı çıkılıp sonra NATO’da İsveç ve Finlandiya’nın üyeliği için Mutabakat imzalanması, Yunanistan’la Ege Denizi’ndeki adalar meselesinin sert biçimde gündeme gelmesi, ABD’nin 1987’den beri Güney Kıbrıs Rum Kesimi’ne uyguladığı silah ambargosunu 18 Eylül 2022’de kaldırması gibi zorluk derecesi yüksek gelişmelerin yaşandığı bir döneme denk gelmesi manidardır.

Ayrıca ŞİÖ’nün, AB veya NATO’ya alternatif olması pek mümkün değildir. Çünkü bu örgütler yapısal farklılıklara sahiptirler. AB “supranational” diye tabir edilen “ulus üstü” bir yapıdır. Yani üye ülkeler egemenliklerini ulus üstü yapı olan AB’ye devretmişlerdir. Ancak ŞİÖ da böyle bir yapılanma mevcut değildir. ŞİÖ’da ilişkiler daha çok üyeler arasında işbirliği üzerinde yoğunlaşmaktadır. Birde Avrupa, birlik hususunda tarihî derinliğe sahiptir. Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasından itibaren Avrupa’da muhtelif birlik arayışları hep var olmuştur. Aynı zamanda AB ulus üstü yapısı gereği günümüz uluslararası sisteminin yegane sayılabilecek örneğidir. Benzer tarihîlik ŞİÖ’da bulunmamaktadır.

-Devam Edecek-