Peygamberimiz (asm) ve Sahabeleri Mekke müşriklerinin zulmünden çok bunaldığında, sahabelerine “Habeşistan’da âdil Hıristiyan bir kral vardır onun yanına gidiniz orada güvende olursunuz” dedi ve sahabelerini gizlice Habeşistan’a gönderdi. 

İdarî noktadan bakıldığında idarecinin birinci vasfı adalettir, din ise ikinci planda gelir, amma hem âdil hem de dindar olması elbette iyidir, güzeldir. İnsanlar, her yerde adaleti uygularsa güzel olur, fakat idarecilerin âdil olması ve adaleti tam uygulaması çok daha güzeldir. 

Adalet Allah’ın âdil isminin bu kâinattaki tecellisidir. 

İnsan elinin karıştırmadığı kâinatta adalet, yani denge vardır, dengesizlik ise insan elinin karıştığı yerde oluyor. Kur’ân, özet olarak dört şeyden bahseder, tevhit (Allah’ın birliği), nübüvvet (peygamberlik), haşir (öldükten sonra dirilme) ve adalettir. 

İbadetler Allah’ın hakkı olduğu için, Kur’ân’daki ibadet kavramı, adalet kavramı içinde sayılır. Kur’ân’da anlatılan bütün diğer şeyler bu dört ana noktayı tamamlamak içindir. Allah’ın varlığı, peygamberlik ve haşir ne kadar önemli ise, adalette onlar kadar önemlidir. İbadetlerin özü adalettir. 

Adalet, medeni olmanın ilk şartıdır, âdil olmayan insan medeni insanda sayılmaz. 

Adalet kavramı içinde bütün diğer olgunluklar ve erdemler barınır, adaletin olmadığı yerlerde ise güzellikte olmaz, ibadette olmaz, medeniyette olmaz. Adalet bir çadırı ayakta tutan orta direk gibidir, o direk olmazsa çadır yıkıldığı gibi devlet sisteminde adalet yoksa o devlet uzun süre ayakta kalamaz, yıkılmaya mahkûmdur. Onun için Hz. Ömer “adalet mülkün temelidir” demiş.

 Adaletli olmak, kanunlara sahip olmak demek değildir, vahşi ve zorbalarında kanunları vardır. Mühim olan kanunların, vicdanlara, akla ve hukuka uygunluğu ve tam uygulanmasıdır. Adalet nalıncı keseri gibi bir tarafa yontmak değil, kendi aleyhinde bile olsa doğruluk ve adaletten şaşmamaktır.

Adalette esas olan, haklının hakkının tam verilmesi, hakkın küçüğü büyüğüne bakılmaması, küçük hak büyük için feda edilmemesidir. Haklı, kuvvetli olmalı, kuvvetli olan haklı olmamalı. Adalet terazi gibidir, terazi dengede ise bu terazi ile dindarı da tartar dinsizi de.

 Bazı insanlar, kişi dindarsa daha adaletli olur şeklinde düşünürler. Bu her zaman doğru değildir, hükmetmekte büyük bir zevk vardır. Dindar bile olsa, insanın eline kuvvet geçince adaleti her zaman uygulayamıyor. Onun için kuvvetler ayrılığı çok önemlidir. Dört sahabe, hem devlet adamı hem de müçtehit idiler, yani siyasî olan devlet başkanlığının yanında Kur’ân ve Hadisleri yorumlayıp hükümler çıkarabiliyorlardı. Onlardan sonra bir tek Ömer bin Abdülaziz gelmiş daha başka gelmemiştir. Bugün, hem devlet adamı olsun hem de adalet dağıtsın diye düşünmek ve sahabeler dönemini bu zamanla kıyaslamak mümkün değildir.

Gücü elinde bulunduran kişi, adaleti uygularken suçta şahsiliği esas almalı. Bugün adaletin en iyi uygulandığı yerler, kuvvetler ayrılığının olduğu yerlerdir. Yani yürütme, yasama ve yargının ayrı ve birbirinden bağımsız olduğu, birbirlerinin işine karışmadığı, her kurumun kendi görevini yaptığı yerlerdir. Kuvvetler ayrılığının olmadığı yerlerde, savaş, zulüm, gözyaşı ve kargaşa vardır.