Celâl sıfatını tazammun eden “Sübhanallah” abdin ve mahlûkun Allah’tan baîd olduklarına nâzırdır. Cemal sıfatını içine alan “Elhamdülillah” Cenab-ı Hakk’ın rahmetiyle abde ve mahlûkata karîb olduğuna işarettir.

Meselâ, biri kurb, diğeri bu’d olmak üzere, bize nâzır, şemsin iki ciheti vardır. Kurb cihetiyle hararet ve ziyayı veriyor, bu’d cihetiyle insanların mazarratlarından tâhir ve sâfî kalıyor. Bu itibarla, insan şemse karşı yalnız kàbil olabilir, fâil ve müessir olamaz.

Kezalik, bilâteşbih, Cenab-ı Hak rahmetiyle bize karîb olduğu cihetle O’na hamd ediyoruz; biz O’ndan uzak olduğumuz cihetle O’nu tesbih ediyoruz. Binaenaleyh, rahmetiyle kurbüne bakarken hamd et, O’ndan baîd olduğuna bakarken tesbih et. Fakat her iki makamı karıştırma ve her iki nazarı birleştirme ki, hak ve istikamet mültebis olmasın. Lâkin iltibas ve mezc olmadığı takdirde, her iki makamı ve her iki nazarı hem tebdil, hem cem’ edebilirsin. Evet, “Sübhanallahi ve bihamdihî” her iki makamı cem’ eden bir cümledir.

İ’lem Eyyühe’l-Aziz!

Dört şey için dünyayı kesben değil, kalben terk etmek lâzımdır:

1. Dünyanın ömrü kısa olup sür’atle zeval ve guruba gider. Zevalin elemiyle visalin lezzeti zeval buluyor.

2. Dünyanın lezaizi zehirli bala benzer, lezzeti nisbetinde elemi de vardır.

3. Seni intizar etmekte ve senin de sür’atle ona doğru gitmekte olduğun kabir, dünyanın ziynetli, lezzetli şeylerini hediye olarak kabul etmez. Çünkü dünya ehlince güzel addedilen şey, orada çirkindir.

4. Düşmanlar ve haşerat-ı muzırra arasında bir saat durmakla dost ve büyükler meclisinde senelerce durmak arasındaki muvazene, kabir ile dünya arasındaki aynı muvazenedir. Maahâzâ, Cenab-ı Hak da bir saatlik lezzeti terk etmeye dâvet ediyor ki, senelerce dostlarınla beraber rahat edesin. Öyle ise kayıtlı ve kelepçeli olarak sevk edilmezden evvel, Allah’ın dâvetine icabet et.

Fesübhanallah, Cenab-ı Hakk’ın insanlara fazl ü keremi o kadar büyüktür ki, insana vedia olarak verdiği malı, büyük bir semeni ile insandan satın alır, ibka ve himaye eder. 

Eğer insan o malı temellük edip Allah’a satmazsa, büyük bir belâya düşer. Çünkü o malı uhdesine almış oluyor. Halbuki kudreti taahhüde kâfi gelmiyor. Çünkü arkasına alırsa beli kırılır, eliyle tutarsa kaçar, tutulmaz. En nihayet meccanen fenâ olur gider, yalnız günahları miras kalır.

Mesnevî-i Nuriye, s. 138-140

LÛ­GAT­ÇE:

abd: Kul.

baîd: Uzak, ırak.

bu’d: Uzaklık, uzak olma.

ibka: Devamlı kılma, sürekli kılma.

kesben: Çalışma yönüyle, gayret ve emek açısından.

kurb: Yakınlık.

meccanen: Bedava şekilde, parasız, ücretsiz olarak.

mültebis: Karışık, şüpheli, bulanık.

vedia: Emanet, saklanılmak ve korunmak üzere bırakılan şey.

visal: Ulaşma, kavuşma.

zeval: Sona erme, yok olma, ölme.

zımnen: Açıktan olmayarak, dolayısıyla, üstü kapalı olarak, kapalı bir şekilde.

ziya: Işık.