Batıda birçok topluluğun hızlı ilerlemesinin önemli sebeplerinden biri, birbirlerinin arkasında durma kültürüdür; birbirlerine destek olur, omuz verir, başarıyı paylaşırlar. Bizde ise maalesef bazen birbirimize destek olmakta aynı olgunluğu gösteremeyiz. Bazen kardeşimizin hatasını düzeltmek yerine arkasından konuşmayı tercih ederiz. Oysa aynı hizmete omuz veren insanların en çok ihtiyacı olan şey, güven, birlik ve dayanışmadır. Kardeşinin arkasından konuşmak ise bu birlik ruhunu zedeleyen en tehlikeli yaralardan biridir.

Kardeşlik; sadece aynı ortamda bulunmak değil, birbirinin yükünü hafifletmek ve eksiklerini örtmektir. Fakat nefis, kişiyi çoğu zaman fark ettirmeden arkadan konuşmaya, bir kardeşinin hatasını olduğundan büyük göstermeye veya onu yokluğunda yargılamaya sevk eder. Bu noktada hatırlanmalıdır ki:

“Gıybet, ehl-i adâvet ve haset ve inadın en çok istimal ettikleri alçak bir silâhtır. İzzet-i nefis sahibi, bu pis silâha tenezzül edip istimal etmez.”¹

Bu söz, gıybetin aslında sadece karşıdakini değil, söyleyenin izzetini de zedelediğini gösterir. Arkadan konuşmak, insanın kalbine ağırlık verir; kardeşliğin nurunu söndürür.

Oysa bir kardeşin hatası varsa, ona doğrudan, güzel bir dille yaklaşmak hem daha etkili hem de daha ediplidir. İnsan, kendisine bizzat söylenen bir sözün niyetini daha kolay anlar; kalbi kırılmadan düzelme fırsatı bulur. Arkadan konuşmak ise kardeşini savunmasız bırakır ve çoğu zaman gönül kırıklığına yol açar. En önemlisi, meseleyi çözmez; aksine büyütür, hatta fitneyi doğurur.

Kardeşlik hukukunda asıl olan; birbirinin arkasını kollamak, eksikleri örtmek ve iyilikleri çoğaltmaktır. Arkasından konuşmak ise kişinin kendi nefsine yenik düşmesi anlamına gelir. Olgun insan, önce kendi kusurunu görür; karşıdakini yargılamadan önce anlamaya gayret eder. Çünkü başkasının hatasını büyütmek kolaydır, zor olan kendi kusurunu küçültmektir.

Böyle bir durumda yapılması gereken en güzel davranış, kardeşi müdafaa etmektir. İslâm ahlâkı ve hizmet adabı, kişiye şunu öğretir: Bir mü’mine yapılacak en güzel iyilik, onun arkasından konuşulduğunda susmak değil; onu korumaktır. Çünkü gıybet yayıldıkça sevgi azalır, kardeşlik gücünü kaybeder, hizmetin ruhu kırılır.

Unutulmamalıdır ki meseleye katkı sağlamayan söz, zarar verir. Bir söz hayra hizmet etmeyecekse susmak; eğer söylenmesi gerekiyorsa yüzüne, yumuşak ve nezih bir dille söylemek en doğru olandır. Bu hem kardeşliği güçlendirir, hem de hizmetin bereketini artırır.

Bu konuda Risale-i Nur’un dikkat çektiği önemli bir ölçü şudur:

“Bu hizmet-i Kur’âniyede bulunan kardeşlerinizi tenkit etmemek ve onların üstünde fazilet-füruşluk nevinden gıpta damarını tahrik etmemektir.”²

Velhasıl, kardeşini arkadan tenkit etmek, fark etmeden fitneye kapı aralamaktır. Birlik ve sevgi üzerinde yükselen topluluklar güçlü olur; birbirini arkadan yaralayan topluluklar ise dağılır. Bu yüzden bir söz söylemeden önce şunu düşünmek gerekir:

Bu söz, kardeşimi güçlendirecek mi, yoksa onu zayıflatıp incitecek mi?

Cevap incitmekse, en doğru söz susmaktır. Cevap iyileştirmekse, en doğru yol yüzüne güzelce söylemektir. Çünkü hakikat, ancak merhamet ve samimiyetle taşındığında tesir eder.

Dipnotlar:

1- Mektubat, 22. Mektup Hatime

2- Lem’alar, 21. Lema