Çocukluğumda rahmetli babaannemin sıkça gittiği “Vakıf Gureba”yı  “Aslında ‘Kurabiye hastanesi’ olmalı yanlış biliyor” diye düşünür nasıl bir yer olduğunu merak ederdim. İşin aslının öyle olmadığını tecrübelerle öğrendim. Hanım Sultan’ı hayırla yâd etme ve “hüsn-ü misal” hayatını hatırlatma niyetiyle yazıldı bu yazı.

DÜNYA MECLİSİ

Osmanlı bir vakıf medeniyeti idi. İslâm’dan aldığı güçle din, dil, ırk, renk, sınıf gözetmeksizin adalet ve yardımlaşmaya dayalı kurduğu devlet sistemi sayesinde 600 yıl ayakta kaldı. 

Şefkat kahramanı hanımlar da bu sistem içinde yerlerini aldılar. Arşive çok önem veren Osmanlının kayıtlarında tarih boyunca vakıf kuran pek çok kadına rastlanmakta. Bunlardan biri de Bezm-i Âlem Valide Sultan. 

Bezm-i Âlem, “Dünya meclisi” anlamına gelen ilginç bir isimdir. 1809 yılında doğduğu, esirciler vasıtasıyla saraya cariye olarak alındığı, iyi bir eğitimden sonra 1822 yılında Sultan II. Mahmud ile evlendiği, oğlu I. Abdülmecid’in 1839’da padişah olmasıyla Valide Sultan olduğu kaynaklarda belirtiliyor. Hayatını okuduğunuzda son derece cömert, şefkat ve merhametli olduğunu anlıyorsunuz. Yaşadığı sürece Osmanlı topraklarının bir çok yerinde yüzlerce hayır eserleri meydana getirdi. Tesis ettiği vakıf eserlerinin devamlılıklarını sağlamak için yeni kurduğu vakıflar aracılığıyla onlara sürekli gelirler bağladı. Ayrıca harap olan veya tamamen ortadan kalkan pek çok hayır eserini de onarıp yeniden ihya ettirdi.

Peygamberimize (asm) olan  sevgisini kullandığı imzası olarak kullandığı mühründe şu şekilde ifade etmiştir: 

“Muhabbetten Muhammed oldu hâsıl 

Muhammed’siz muhabbetten ne hâsıl

Zuhurundan Bezmiâlem oldu vâsıl”

45 yaşında vefat ettiğinde geride kısacık ömrüne sığmayacak onlarca eser bırakmıştır: Sıbyan mektepleri, hastaneler, camiler, sebiller, çeşmeler, köprüler (Şimdilerde geçirdiği bir yangından sonra Haliç’e kaldırılan eski Galata Köprüsü de onun vakıf eserlerindendir.) Valide Sultan’ın mezarı İstanbul’da Çemberlitaş’ta Sultan II. Mahmud Türbesi’ndedir.

VAKFETTİĞİ HASTAHANELER 

Sultan’ın vakfettiği en önemli  vakfı 1843 yılında gördüğü bir rüya üzerine yaptırdığı Bezm-i Âlem Gureba-i Müslimin hastanesidir. Son derece temiz ve nezih bir ortamda, ücretsiz tedavi edilen hastalar taburcu edilirken, geçimini sağlamak için hemen çalışmaya başlamasın diye bir miktar ücret de verilirdi. 

Kayıtlara göre hastane Osmanlı döneminde vakfedilmiş sağlık kurumlarının en sonuncusuydu. 2000 yılında on yıllık süreyle SSK’ya devredilen hastahane bir müddet vakıf kimliğinden uzaklaştıysa da şimdi artık Bezm-i Âlem Vakıf Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi olarak hizmetine devam ediyor. 

Bezm-i Âlem Sultan yukarıda ifade ettiğimiz mührüyle imzaladığı Hastane vakfiyesinde vakfını hukukî ve malî olarak kıyamete kadar devam ettirecek tedbirleri almış, vakfını değiştiren, bozan, buna sebep olanları Kur’ân’ın bir âyetine sığınarak Allah’a havale etmiştir. Sanırım ebed uykusundaki hanım Sultanın artık gönlü rahattır.

VALİDE SULTAN’IN VAKFİYESİ

“Allah’ın rızasına dayanarak hayır maksadı ile sağladığım vakıflarım ve bu vakfiye eklerinde yazılı bulunanlar ahiret gününe kadar şartları ile icra oluna. Bu şartların Sultan Abdülmecid Han (oğlu) devrinde haleldar olması mümkün değilse de, herhangi bir devirde zikredilen vakıflarımın şartları tebdil ve tahrif edilirse buna sebeb olanlar: “Her kim vasiyeti işittikten sonra onu değiştirirse, günah onu değiştirene aittir. Muhakkak ki Allah her şeyi hakkıyla işiten, her şeyi hakkıyla bilendir.” (Bakara Sûresi, 181.) 

(4 Mart 1851)

Kaynak: 

İslâm Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, İslâmî ve Sosyal Açıdan Vakıflar, Doç. Dr. Ziya Kazıcı, Marifet Yayınları, 1983.