Buradaki mefhumların kelime anlamlarını vererek başlayalım: Nur-u kalb; kalbin nuru, aydınlığı. Müterafık; arkadaşlık, refakat etme, beraberlik. Zekâvet-i betra; verimsiz; skolastik, alternatif fikirlere yer vermeyen düşünce, zekâ. Bu millette zekâ var, ancak, kalb nuruna refakat etmeyen, verimsiz, işletilmeyen zekâ sermayesidir.  

Akıl ile zekâ farklıdır. Akıl, ölçme, biçme cihazı, değerlendirme melekesidir. Zekâ ise, hayal, hafız, akıl, kalb, kuvve-i müfekkire, ruh, sır ve sair latifeleri kapsayan bir melekedir. “Ak­lın, kal­bin hiz­met­çi­si, yar­dım­cı­sı, tas­vir­ci­si­” olan hayal malzeme toplar; hafıza depolar; akıl ölçer ve kalbe gönderir.

Bunlar da du­y­gu­sal, sö­zel, man­tıki, ma­te­ma­tik­sel, gör­sel, ta­bia­ta yö­ne­lik be­den­sel ze­kâ­ olarak sıralanır. İnsan dimağı sa­yı­sız ka­rı­şık me­saj­la­rı ayı­rıp tasn­if ede­bil­ecek du­y­gu, his ve lâtife­le­ri ge­liş­ti­rip ge­niş­le­te­bil­ecek bir kabiliyette yaratılmıştır. Böylece, “Rûhî zekâ (SQ), zihnî zikâ (IQ) ve duygusal zekâ (EQ)” çok­lu ze­kâ­yı kapsar. Ze­kâ­, en ba­sit öğ­ren­me olay­la­rı ve alış­kan­lık­lar­la ge­liş­me sey­ri­ne de­vam eder.2 İşte ze­kâ­ çeşitleri, ye­te­nek ve be­ce­ri­le­ri­ okuma, gözlem, inceleme, tetkik ederek ve öğ­re­ne­rek geliştirebiliriz. Kur’an’da ge­çen “dü­şün­mü­yor­lar mı; akıl sa­hip­le­ri ib­ret al­mı­yor­lar mı;3 dü­şün­me­ye­cek mi­si­niz?” gi­bi ifa­de­ler çoklu ze­kâya­ yo­ğun­laş­ma­mı­zı sağ­la­r. İba­det anın­da ze­kâ mer­ke­zi olum­lu me­saj­lar al­dı­ğın­dan, du­y­gu­sal be­yin böl­ge­le­ri olan lim­bik sis­tem, abar­tı­lı ki­myevi mad­de hor­mon­la­rı daha az sal­gı­lar ve oto­nom si­nir sis­temi­nin ça­lış­ma ahen­gi normal­le­şir.4 

Kâi­nat ki­ta­bıy­la bir­lik­te Kur’an’ı yo­rum­la­yan Risale-i Nur da gi­rift ha­di­se­le­rin sır­la­rı­nı çö­zen hâ­ri­ka bir te­fek­kür­nâ­me; ak­lı, zekâ ve dü­şün­me me­le­ke­mi­zi uyarıp çalıştıran çoklu zekâ kazandıran bir külliyattır. “Vicdanın ziyası, ulûm-u dîniyedir. Aklın nuru, fünun-u medeniyedir. İkisinin imtizacıyla hakikat tecellî eder.”5 Zekâvet-i betra, aşırı ancak, faydasız zekâ, demektir. Böylece, nur-u kalb ile zekâ müterafık (refik, arkadaş, beraber) olur zekâvet-i betra (verimsiz zekâ) ortadan kalkar; fikri, ilmi, teknolojik gelişmelerin kapısı açılır. 

Dipnotlar: 

1-Sünûhat, Enst./inter., s. 82.; 

2-He­bert So­ren­son, Eği­tim Psi­ko­lo­ji­si, MEBY, İst., 1975, s. 52.; 

3-En’am, 50, 2.; 

4-Söz­ler, s. 27.; 

5-Münazarat, Enst./inter., s. 127.