Elbette pek çok ülkede daha uzun yıllar eğitim vermeye devam eden üniversiteler de vardır. Gelişerek ve büyüyerek ilgi odağı olan her okul takdiri hak eder.

İslâm dünyasının önünde bulunan meselelerden biri ve belki de en önemlisi eğitim meselesidir. Büyük düşman cehalet, ancak eğitimle mağlûp edilebildiğine göre bu meselenin kıymeti daha iyi anlaşılır.

Hindistan’da faaliyette olan ve kuruluşunun 100’üncü yılını kutladığı belirtilen “Aligarh İslâm Üniversitesi”nin dikkat çekici bir hikâyesi var. Doğrusu bu ayrıntıları ben de ilk defa duydum ve özetle paylaşmak istedim:

“Koronavirüs (Kovid-19) salgını, Hindistan’ın dünyaca ünlü Aligarh İslâm Üniversitesi’nin (AMU) 100’üncü yıl dönümü kutlamalarına gölge düşürmüş olsa da kurumun Güney Asya Müslümanlarının siyasî kimliğine katkısı ve Türkiye ile bağlantıları, onu hatırlanmaya değer kılıyor. 19’uncu yüzyıl reformcusu ve düşünür Sör Seyyid Ahmed Han’ın 1877’de kurduğu modern yatılı okul, kısa zamanda Güney Asya İslâm siyasetinin ve İngiliz sömürge yönetimine direnişin olgunlaştığı bir kuluçka haline geldi. Okul, uzun bir mücadelenin ardından Aralık 1920’de üniversiteye dönüştürüldü.      

“Okul öğrencileri 1912-1913 yıllarında Trablus ve Balkan Savaşları’nda Türkiye’ye bugünkü değeriyle 38 milyon 155 bin 500 Türk lirası (yaklaşık 5 milyon dolar) para toplamış.      

“İngilizler yatılı okulu üniversiteye dönüştürme taleplerini reddettiğinde Hint bağımsızlık mücadelesine önderlik eden Dr. Ahmed Muhtar Ensarî, benzer amaç ve değerler doğrultusunda başka bir okulu Türkiye’de kurma fikrini ortaya attı. Türk Büyükelçi Burak Akçapar’a göre, Ensarî, yaralı Türk askerlerini tedavi etmenin yanı sıra, “Medine Üniversitesi” adı altında Aligarh’a benzer bir İslâm Üniversitesi kurmak üzere çaba harcadı. Ensarî’nin mektuplarında yazdıklarından Türkiye’deki Evkaf Vekâleti’ni de önerince hevesle karşıladığı ve projesi İslâm dünyasında büyük bir rönesansın başlangıcı olarak gördüğü anlaşılıyor. Üniversitenin inşası için Ankara’da 263 dönüm, Adana’da 182 dönüm arazi tahsis edildi. Ancak proje hayata geçirilemedi.      

“People’s Mission to the Ottoman Empire: M. A. Ansari and the Indian Medical Mission, 1912-13” (Osmanlı İmparatorluğu’na Gönülü Yardım Görevi: M. A. Ensarî ve Hint Sıhhiye Misyonu) kitabının da yazarı olan Büyükelçi Akçapar, “Her ne kadar projeden vazgeçilmiş olsa da böyle bir üniversiteyi kurma niyeti, İslâm dünyasının makus talihini eğitim aracılığıyla değiştirmeyi amaçlayan evrenselci ve modernist bir pan-İslâmizmin varlığını gösteriyor” ifadelerini kullandı.      

“Bugün 88 bölüm, çok sayıda bağlı enstitü, lise ve araştırma merkezlerinden oluşan AMU, başşehir Yeni Delhi’den 200 kilometre uzaktaki Aligarh’ta 4 bin 500 dönüm arazide konuşlu bulunuyor. Her dinden öğrencileri kabul eden üniversitenin öğrencilerinin yüzde 77’sini Müslümanlar oluşturuyor.      

Üniversite, yıllar içinde “Aligarh kültürü” adı verilen kendine ait bir felsefe ve etik anlayış oluşturdu. Üst sınıftaki öğrenci alt sınıftakilere rehberlik eden ve gerektiğinde malî destek sağlayan bir hami olarak görülüyor. Aligarh mezunlarının bütün dünya ülkelerinde sürdürdükleri yakın bağlar, öğrenciler arasında bir sevgi ve saygı kültürünün devam ettiğini gösteriyor.” (İftikhar Gilani, aa, 22 Aralık 2020)

“Aligarh İslâm Üniversitesi”nin hikâyesi bir yönüyle “Medresetüzzehra Üniversitesi”ni hatırlattı. Hindistan’daki eğitimcilerin benzer bir üniversiteyi Türkiye’de kurma gayretleri de dikkat çekici. 

Benzer okulların her İslâm ülkesinde onlarcasının açılmasını temenni edelim ve eğitimden başka çıkış yolu olmadığını görelim.