Dilekçesinde, haliyle Şark vilâyetlerinde uygulanmak üzere gerekli maarif projeleri (mektep ve medrese) için ciddî taleplerde bulunur. Ayrıca, memleketin genel durumu hakkında da bazı teklif ve tavsiyeleri olur.

Onun bu teklif ve talepleri, ne yazık ki başına ciddî işler açar. Bilhassa Padişah’tan gelen ihsan (bir kese altın) ve maaşı kabul etmemesi, her suâle cevap veriyor olması ve yönetimi kızdıracak derecede hürriyet ve meşrutiyetten yana tavır sergilemesi, Yıldız Sarayı siyasetini evham ve endişeye sevk eder. Neticede, iş Yıldız Askerî Mahkemesine kadar gider. Orada yargılanır, Üstad Bediüzzaman. Mahkemenin akabinde, evvela tımarhaneye, bilâhere hapishaneye sevk edilir. Ancak, her iki “mekteb-i musibet”ten de beraat ederek kurtulur. Fakat, yine de takip ve tarassut altında tutularak ona rahatlık yüzü verilmez.

Bu dönemde başına gelenler ve görmüş olduğu aykırı muameleler hakkında bazı çarpıcı ifadeler Üstad Bediüzzaman. İşte, kitaplara ve tarihin kayıtlarına geçen o ifadelerden bir kaçı: 

“Evvel (1908’den evvel) Şark’ta fenalığın sebebi, Şark’ın uzvu hastalanmış zannediyordum. Vaktâ ki, hasta olan İstanbul’u gördüm, nabzını tuttum, teşrih ettim (açıp baktım). Anladım ki, kalbindeki hastalıktır, her tarafa sirayet eder. Tedâvisine çalıştım; bir divânelikle taltif edildim.” (Divân–ı Harb–i Örfî: 87)

Divânelikle suçlanan Said Nursî, gönderilmiş olduğu Üsküdar Toptaşı Timarhanesinde karşısına geçen doktorlara derdini anlatırken şunları söyler: “Dedim: Ey Tabîb Efendi! Sen dinle ben söyleyeceğim... Cinnetime (deliliğime) bir delîl daha senin eline vereceğim: Suâl olunmadan cevâb... Antika bir dîvânenin sözünü dinlemeyi arzû ederseniz. Muâyenemi muhâkeme sûretinde istiyorum. Senin vicdânın da hakem olsun. Tabîbe ders-i tıb vermek fuzûlîlik; ammâ, teşhîs-i illete yardım edecek noktalar hastanın vazîfesidir. Hem de istikbâl sizi tekzîb etmemek için, dinlemeye lüzûm görmeli, söylediklerimi nazar-ı mütâlaaya almalısınız.”

Üstad Bediüzzaman, kendisine yapılan itham, isnat ve suçlamalara karşı özetle şu açıklamalarda bulunur:

1. Kaba olan ahvâlimi, hassas İstanbul mizânıyla (terazisiyle) tartmamalısınız. Öyle yaparsanız, Dersaâdet’ten (Başkent’ten) önümüze sed çekmiş olursunuz. Hem de ekser Şarklı hemşehrilerimi tîmârhâneye sevk etmek lâzım gelir.

2. Ben “Nemelâzım, başkası düşünsün” demem, diyemem. Ben Müslümânım, İslâmiyet cihetiyle mânen me’mûrum ve sadâkatle mükellefim.. Millete, dîn ve devlete nâfî (faydalı) olan bir şeyi düşüneceğim.

3. Cinnetime hükmeden zevat, tezad içindedir. Zîrâ, ef’alleriyle demişler: “Dîvânedir; çünkü, her mesâil-i müşkileye cevâb veriyor.” Böyle bir delîl getiren, elbette delidir.

4. Eğer müdâhane (yağcılık, riyâkârlık, yaranmak), menfaat-i umûmiyyeyi menfaat-i şahsiyyeye fedâ etmek aklın muktezâsından addedilmek lâzım gelirse, şâhid olunuz ben o akıldan istifâmı veriyorum. Dîvânelikle iftihâr ediyorum.

Son olarak, Yıldız Hükümetinin “zaptiye nâzırı” olan paşaya (Şefik Paşa’ya) hiddet edip bağırması da cinnetine bir başka delil sayılması karşısında, Said Nursî şu mealde cevap verir: “O halde zaptiye nâzırı da divânedir. Zira, o da bağırarak konuştu. Demek ki, onun da buraya getirilmesi lâzım.”

(Not: Yukarıda nakletmiş olduğumuz bilgiler, Divân–ı Harb–i Örfî isimli eserin 1957 tarihli Osmanlıca teksir nüshasında yer alıyor.)

*

Görüldüğü gibi, 1907’de İstanbul’a gelen Said Nursî’nin başına neler geliyor, neler. Bütün bunlar, bizzat kendisinin de şahsiyetini dindar, şefkatli, merhametli olarak gördüğü Sultan Abdülhamid merkezli bir istibdat siyasetinin hükmettiği bir dönemin genel tablosunu yansıtıyor: Demokrasinin olmadığı, hürriyetin cinayet sayıldığı, milli meclisin kapatılmış olduğu ve anayasanın da askıya alındığı bir devrin genel görüntüsü…

Oysa ki, baştaki zat, yani devlet başkanı olan Sultan, hakikaten takvalı şefkatli bir şahsiyettir. Ne var ki, onun iyi bir şahsiyet olması, takip ettiği siyasetin de dine uygun olduğunu göstermiyor. Demek ki, hemen herkes için geçer olabilecek şu ölçüye dikkat etmek lazım geliyor: Reislerin siyaseti ile şahsiyetini birbirine karıştırmamalı, ikisini ayrı ayrı değerlendirmeli.