DİZİ - 1: DR. MUSTAFA NACİ YALÇINKAYA
[email protected]

A’DAN Z’YE KOVİD-19

KORONAVİRÜS MÜCADELESİ (I)

TEMEL KAVRAMLAR (*)

(İlgili yazı/rapor kısmen özetlenmiştir.)

in merkezli olarak bildiğimiz COVİD-19 KORONAVİRÜSÜ ile bütün dünya ülkeleri gibi biz de seferberlik ölçüsünde bir mücadele (savaş) içindeyiz. Bu mücadelenin galibi İNSAN(lık) olacaktır. Lâkin mutlaka bir bedel ödenecek. Ülkemizin ve hepimizin hedefi en az bedel ile sonuca ulaşmaktır. Hedefimizin gerçekleşebilmesi için TESBİT- TEŞHİS-TEDAVİ üçlüsünü en iyi şekilde yapabilmemize bağlı olduğunun bilinmesi şarttır. Tanı-teşhis-tedavi üçlüsü sadece tıbbî iş ve işlemler için kullandığımız bir formül olmayıp şahsî ve toplumsal hayatımızın her alanında uygulamalıyız.

21. yüzyılın ilk çeyreğinde yaşadığımız SARS-MERS, EBOLA, H1N1, EBOLA viral enfeksiyon salgınlarını atlatmışken halen bütün insanlığın mücadele ettiği COVİD-19 KORONAVİRÜS PANDEMİSİNİ az hasarsız atlatmaya çalışıyoruz. Ve biliyoruz ki ARTIK HİÇBİR ŞEY ESKİSİ GİBİ OLMAYACAK. Sağlığımızdan sosyal hayatımıza, ekonomimizden kültürel yaşantımıza, temizlik anlayışımızdan çevreciliğe, siyasî hayatımızdan yönetim şekillerimize, ahlâk anlayışımızdan adalet anlayışımıza kadar her şey değişecek. Bu değişim ferdî olacağı gibi ulusal ve uluslar arası değişimleri de tetikleyecektir. İnsanlık tarihi için Hz. İsa’nın doğumunun MİLÂT kabul edildiği gibi yeni bir MİLÂT kabul edileceği kesin. Oluşacak olan MİLÂDIN komplo teorileri ile izahını yapanların olduğunu da göz ardı etmemek gerekir. Çünkü İNSANIN KENDİNE YAPTIĞI KÖTÜLÜĞÜ BÜTÜN DÜNYA TOPLANSA YAPAMAZ sözü boşuna söylenmemiştir.

Tanı-teşhis-tedavi üçlüsünün üçünün de DOĞRU yapılması başarıyı getirir. Bu açıdan ilk adım DOĞRU TANI koymak olmalıdır. Bunun için, kullandığımız kelime ve kavramları doğru bilmek gerekir.

VİRÜS; aynı anda hem canlı hem de cansız özelliklere sahip biyolojik varlıklardır. Kendi kendilerine YAŞAMA ve ÇOĞALMA özellikleri yoktur. Hayatlarını sürdürebilmek ve çoğalmak için MUTLAKA BİR KONAKÇI organizmaya  ihtiyaç duyarlar. Bu özellikleri onları çok tehlikeli yapabileceği gibi çok basit yollarla yok olmalarını da sağlar. Hayat bulgularını gösterebilmek için mutlaka başka bir organizmaya ihtiyaç duyarlar. Bir yerden bir yere kendi başlarına hareket edemezler. Mutlaka bir TAŞIYICIYA ihtiyaç duyarlar. Çoğalırken oto kontrolleri olmadığı için her zaman aynı özelliklere sahip yeni virüsler oluşmaz. Oluşan yeni virüsler daha karmaşık veya daha basit olabilir. Cansız ortamda varlıklarını sürdürebilme süreleri de kuluçka süreleri de çok kısa sürelerden günlere-aylara kadar farklılık arz eder. Virüsler, hayatlarını sürdürebilmek ve çoğalabilmek için hedef seçtikleri hücre çeşidine göre doku ve organlarda birçok hastalığa sebep olurlar. Bu hastalıklar; gribal enfeksiyondan zatürreye, ishal ve kusmadan cilt hastalıklarına, kan hastalıklarından kanser hastalıklarına olmak üzere çok çeşitli hastalıklara sebep olabilirler. Virüslerin sahip oldukları bütün bu özellikler onları hem ÇOK KARMAŞIK-TEHLİKELİ hem de ÇOK BASİT-TEHLİKESİZ yapar. Dünyayı da ülkemizi de kasıp kavuran COVİD-19 ile mücadele için virüsü her yönüyle tanıyabilmek başarının olmazsa olmazıdır.

ANTİSEPTİK; Canlı doku ve yüzeyleri her türlü mikroplardan (bakteri-virüs-mantar vs.) temizlemek için kullanılan KİMYASAL maddelerdir.

DEZENFEKSİYON: Cansız yüzeylerde hastalık yapma özelliği bulunan bütün mikrop-patojenlerin temizlenmesi işlemi. Bu işlem için kullanılan malzemelere de DEZENFEKTAN denir.

DEZAVANTAJLI GRUP: Toplum içinde kendini etkenden (virüs-bakteri vs) korumakta zorlanan ve/veya hiç koruyamayan gruplar. Bebekler, çocuklar, yaşlılar, sistemik hastalığı olanlar gibi.

EPİDEMİYOLOJİ: Toplumlarda var olan hastalık-kaza ve sağlıkla ilgili durumların dağılımını, görülme sıklığını ve bunları etkileyen faktörleri inceleyen BİLİMİN adı olup bu işi yapanlara da EPİDEMİYOLOG denir.

FİLASYON: “Saha incelemesi/filyasyon” Kaynağın ve etkenin belirlenmesine yönelik çalışma yapılması ve/veya temaslılar dahil koruma ve kontrol tedbirlerinin alınmasıdır.

İZOLASYON: Enfekte olup kuluçka dönemi veya hastalık döneminde başka hastalara ve/veya sağlıklı insanlara mikropları bulaştırmamak için oluşturulan FİZİKÎ TEDBİRLER.

SOSYAL İZOLASYON: Etkenin bulaştırıcı özelliklerine göre insanlar arasında olması gereken FİZİKÎ UZAKLIK.

KARANTİNA: Bulaşıcı hastalığa maruz kalma şüphesi olan insan ve hayvanları kuluçka döneminin en uzun süresi kadar bir zaman dilimi için hiç kimse ile temas etmemesi için alınan FİZİKÎ TEDBİR ve faaliyetler. Koronavirüsünün kuluçka süresi en fazla ( ) gün olduğu için bu günlerde 14 günlük karantinalar uygulanıyor.

MORTALİTE: Belirli bir toplumda belirli bir hastalığa bağlı ölüm sayısı veya orantısı.

PANDEMİ: Dünyada birden fazla ülkede veya kıt’ada çok geniş alana yayılan ve etkisini gösteren salgın hastalıklara verilen genel isim.

PANDEMİ DALGASI: Yeni bir etkenin (virüs-bakteri vb) dolaşımı ile başlayan, hızla yayılan, şiddeti giderek artan ve çok sayıda insanın ölümüne ve-veya sakat kalmasına sebep olduktan sonra etkisinin ve bulaşıcılığının kaybolduğu SÜREÇ.

PROFİLAKSİ: Etkenle karşılaşma ihtimali olan kişileri korumak için yapılan uygulama ve işlemler.

RİSK İLETİŞİMİ: Risk analizi sürecinde, değerlendirme yapanlar, yöneticiler, ilgili tarafların tehlike, risk, riski etkileyen faktörler ve riskin algılanması hakkındaki görüş ve değerlendirmelerin, alınan kararların açıklanmalarını da kapsayacak şekilde bilgi ve düşüncelerin paylaşımıdır.

SALGIN: Belirli bir toplumda belirli bir zaman diliminde ve belirli bir enfeksiyon hastalığına yakalanan insan sayısında beklenenden fazla oluşan artış durumudur.

SÜRVEYANS: Belirli bir amaca yönelik veri toplama, toplanan verilerin analizi, yorumlanması ve rapor edilmesi halini oluşturan dinamik süreç.

SAHRA HASTANESİ: Sahra hastaneleri felâket mağdurlarına güvenli sağlık hizmetleri sunmak için önceden belirlenmiş, güvenli bölgelerde hastaların tedavisini sürdürmek amacıyla afetlerden sonra kurulan geçici hastanelerdir. Dünya Sağlık Örgütü hastanelerin hasar görmediği ve çalışmasında risklerin belirlenmediği durumlarda yeni bir sahra hastanesinin kurulması teklif etmese de birçok afet durumunda hastaneler ya hasar görür ya da kullanılması riskli hale gelir. Böyle durumlarda risk analizi yapılarak belirlenen uygun alanlarda idarî, hastaneye kabul, operasyonel, lojistik ve insanî yardım hizmetleri birimlerini de ihtiva eden sahra hastaneleri kurulmalıdır. Sahra hastanesinin yapısında bulunması gereken birim ve bölümler, kullanılabilecek malzemeler felâketin büyüklüğüne, milletin ve hastanenin malî kaynaklarına bağlı olarak değişir. Sahra hastaneleri kurulum amacı ve sürelerine baktığımızda; erken tıbbî bakımda 48 saatlik, ileri tıbbî bakımda 15 gün veya hasarlı tesislerin yerine, inşa/onarım süreci boyunca geçici bir tesis olarak iki aydan iki yıla veya daha fazla süre boyunca hizmet vermeye devam edebilir. “Afetlerde Âcil Tip Hizmetleri Afetlerde Sahra Hastanesi Türkiye Klinikleri 2019”

SOSYAL MOBİLİZASYON: Toplumun bir konuya yönelik ilgi ve bilgisini arttırmak için yapılan bilgi tanıtım faaliyetleri.

SUŞ: Bir bakteri veya virüsün farklı alt türlerinin aralarında genetik farklılıklar bulunan gruplarına verilen ad.

TEMASLI KİŞİ: Muhtemel/kesin vak’a ile bulaştırıcı olduğu dönemde, hastalığın bulaşma yolu özelliklerine göre hastalığı kapma ihtimali olan süre ve şekillerde bir arada olan kişi. Aynı ev, işyeri, aynı ortak mekânı paylaşma gibi haller.

TOPLU YAŞAMA ALANLARI: Enfeksiyonun bir anda bir çok kişiye bulaşma ihtimali olan yerler. Askerî birlikler, pansiyonlar, cezaevleri, yurtlar, geçici barınma yerleri gibi.

TRİYAJ: Hastalara tıbbî müdahale önceliklerini belirleme yöntemi. Hastanın yaşama sansı, durumunun âciliyeti, sağlık müdahale gücü gibi unsurlar göz önüne alınarak hazırlanır.

VAK’A YÖNETİM ALGORİTMASI: Yetkililer tarafından hazırlanan ve oluşturulmuş vak’a tanımına uyan hastalar için TANI-TEDAVİ-TEMASLI TAKİP protokollerini ihtiva eden karar destek şemalarıdır. Özellikle pandemilerde hazırlanan şema dinamik bir süreç ile yönetilerek üzerinde değişiklikler yapılır.

VENTİLATÖR: İhtiyaç duyan hastalara mekanik olarak hava desteği sağlayan ve yoğun bakım ünitelerinde kullanılan tıbbî solunum destek cihazıdır.

VİRÜLANS: Enfeksiyon oluşturan mikroorganizmanın konağın dokularına yerleşme yeteneğine göre ve/veya sebepolduğu hastalığın şiddetine göre HASTALIK OLUŞTURMA YETENEĞİNİN ÖLÇÜM DEĞERİDİR.

YOĞUN BAKIM ÜNİTESİ: Hayatı tehdit eden, kritik bir hastalık varlığında hastaların yakın takip ve tedavilerinin yapıldığı özel ünitelerdir.

Bu tanımlamalara göre KORONAVİRÜSLE yapılan mücadelede ülkemiz ve dünya neleri yapabildi, neleri yapamadı? değerlendirmesini yapmak gerekir.

Koronavirüs için dezavantajlı grup olan 65 yaş üstü vatandaşlarımız ve sistemik hastalığı olanlar ile virüse taşıyıcılık yapmaya gönüllü, kanları hızlı akan 20 yaş altı gençlerimiz ve âcil işi olmayanlar EVDE KALARAK İZOLASYONU sağlamalı. Ellerimizi sık sık yıkayarak derimizi temiz tutmalı, kapı kolları ile sık kullanılan yüzeyleri normal dezenfektanlarla temizlemeli, sokağa çıktığımızda maskemizi takarak muhtemel virüs yayma etkimizi azaltmalıyız.(TAŞIYICI OLMAMAK). Bu sayede virüsle mücadelede kendi elimizde ve irademizde olan VİRÜSE YAKALANMAMA gücümüzü kullanmalıyız.

EVDE KAL-ELLERİNİ YIKA-DIŞARIDA MASKENİ TAK-SOSYAL MESAFEYİ KORU.

(*) T. C. Sağlık Bakanlığı  Halk Sağlığı Gn. Md. PANDEMİ İNFLUENZA ULUSAL HAZIRLIK PLANI Ankara- 2019

DEVAM EDECEK