Birinci Bölüm: Eğitim, yarınlara uygun olmalı

Dizi-2: Madalyonun iki yüzü: Endüstri 5.0 ve eğitim sistemimiz
Prof. Dr. Süleyman YILMAZ
ASÜ Eğitim Fakültesi

FORMASYON ÇIKMAZI

2014 yılında Fen Edebiyat Fakültelerinin temel bilimler alanlarını düzeltmek adına Eğitim Fakültelerine yapılan operasyonla pedagojik formasyon programı getirildi. Bu durum ve öğretmen atamasında getirilen değişiklikler artık, Eğitim Fakültelerinin de öğrenci kaybetmesine neden oldu. Pedagojik formasyon eğitiminin niteliği başlı başına problemken, öğretmen istihdamı kamuoyunda bulduğu olumsuz yankı ile öğrenci tercihlerini etkiledi. Öğretmen atamalarına esas olmak üzere yürürlüğe giren kararnameyle öğretmen adaylarının meslekî anlamda beklentileri hüsranla ve hayal kırıklıklarıyla sonuçlandı. Desteğini umdukları Eğitim Fakültesi Dekanları, Öğretim Üyeleri ve Dekanlar Konseyi (EFDEK) maalesef süreci sessiz bir şekilde takip etti ve önemli bir paydaş olmasına rağmen işleyişin hiçbir aşamasına dâhil edilmedi. 

AGS İLE YENİ DÖNEM

MEB kendi içindeki çalışmayla, 1 Ocak 2025’ten itibaren yürürlüğe giren Millî Eğitim Akademisini kamuoyu ile paylaştı. Bir yandan Eğitim Fakültesi'nden mezun olan öğretmen adaylarını KPSS dışındaki Akademiye Geçiş Sınavı (AGS) belirleyeceğini, bu akademide çoğunluğu mevzuat ve öğretmenliğin nasıl yapılacağını esas alan üç-dört dönemlik bir eğitime tabi tutacağını duyurdu. 

MİLLÎ EĞİTİM AKADEMİSİ

Millî Eğitim Akademisi büyük tartışmalarla gündeme girdi. MEB daha çok akademi merkezlerinin tanıtımıyla fizikî şartlar üzerinden akademinin misyonunu tanımlıyor. Ama konunun eğitim süreçleri ve kademlerini ilgilendiren boyutu arka planda kalıyor. Akademi mevcut Eğitim Fakültelerinin muadili mi, devamı mı olacaktı? Muadili ise; Eğitim Fakültelerine artık ihtiyaç kalmamış gibi gözüküyor. Eğer devamı ise; halihazırdaki diğer fakültelere verilen pedagojik formasyon ve Eğitim Fakültelerindeki öğretmenlik uygulamasına ne gerek vardı? Bu çetrefilli süreçler, eğitim sürecinin yaklaşık 6 yıla çıkması önümüzdeki yıllarda öğrencilerin Eğitim Fakültesi için tercihlerini derinden etkileyecektir. Düşünülen bir akademi ise daha vizyonel eğitimler olması gerekirdi. Lisanstan mezuniyetten sonra ücretli de olsa 3-4 dönemlik gecikme ülke gerçeğinde, ekonomik şartlarda çok rantabl ve reel gözükmüyor. Eğitim Fakülteleri ortalama her yıl 40 bin öğretmen adayı mezun ediyor ve atanmayı bekleyen hâl-i hazırda 363.612 öğretmen var. Kamuoyunun merak ettiği sorular; akademide dersleri kim, nerede ve nasıl verecek? Akademiye alımlar AGS ve Mülakat yoluyla yapılacağından acaba ölçme ve değerlendirme süreçleri sağlıklı işleyecek mi, mülakatlardaki illere göre puan farkı giderilebilecek mi? Geçtiğimiz mülakat döneminde 1.611 öğretmen adayı KPSS’de sağladığı başarıya rağmen, mülakatta liste dışında kalmış, bu adaylardan 14’ü davayı kazanarak, yeniden mülakata alınacağı kararı çıkmıştır!

Ülkelerin eğitim başarısında en büyük etkenlerden birisi de eğitim bütçesi ve yatırıma dönüşme oranıdır. 

GSYİH'DA EĞİTİM GERİDE

Eğitim harcamalarının GSYİH içindeki payı dünya ülkeleri arasında oldukça gerilerdedir. (World Bank, 2025) Uluslararası eğitim başarısında eğitime ayrılan bütçenin büyük bir önemi vardır. Buna göre; Güney Afrika: % 6,2, Brezilya: % 5,8, Avustralya: % 5,6, ABD: % 5,4, İngiltere: % 5,3, Fransa: % 5,2, Hindistan: % 4,6, Meksika: % 4,6, Almanya: % 4,5, İtalya: % 4,1, Rusya: % 3,7, Çin: % 3,3, Endonezya: % 3.0 ve Türkiye: % 2,8 olarak belirlenmiştir. Eğitime ayrılan bu bütçe devasa kurumun ihtiyaçlarına cevap vermekten çok uzaktır. Pandemi sonrası eğitimde dijital dönüşümün yaşandığı da düşünülürse…

PANDEMİ ÖĞRENME SÜRESİNİ HIZLANDIRDI

Eğitimde değişimlere hızlı adapte olmak gerekir. Covid-19 pandemisi dijital öğrenme sürelerini hızlandırdı. Eğitimin programlarını ve öğrenme çıktılarını bu dönüşüme ayak uyduracak şekilde gerçekleştirmek zorundayız. 

PISA 2022 PERFORMANS GÖSTERGELERİ 

Sayısal verilere girmeden vermek gerekirse, Matematik ve Fen bilgisi becerilerinde artış varken, okuma becerileri düzeyinde gerileme gözlenmiştir.  

EĞİTİM, YARINLARA UYGUN OLMALI

Eğitim programlarında Fen Bilgisi Eğitimde sıralı olarak Fen-Teknoloji-Toplum (FTT, 1975), Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre (FTTÇ, 1990), Sosyo-Bilimsel Konular (SBK, 2000) eğitim programlarına alındı. Bu değişimle; bilimsel çalışmalara ahlâk-etik konuları, bilimin doğası, sürdürülebilir kalkınma dahil olmuştur. Bu durum duayen eğitimci John Dewey’in "Bugünün çocuklarını, dünün yöntemleriyle eğitirsek; yarınlarından çalarız" veciz ifadesiyle mutlak anlamda örtüşmektedir. 2013 yılında “TED 2013 Uluslararası Eğitim Forumu III: Eğitim siyaseti nedir? Eğitim siyaset ilişkisi nasıl olmalıdır?” Forumunda eğitimde "vicdan" unsuru yükselen değer olarak takdim edilmişti. Ama maalesef bu çıkış uzun soluklu olmadı.

 Eğitimin esinlendiği teknolojik değişimlerden birisi de doğal sürecinde gerçekleşen endüstri devrimleridir. İçinde bulunduğumuz endüstri 4.0 ve yavaş yavaş dâhil olduğumuz endüstri 5.0 gerçeğini ıskalamamız gerekir. 

ENDÜSTRİ 4.0 İLE GELEN YENİLİKLER

Endüstri 4.0, Artırılmış (sanal) gerçeklik; canlı-cansız her nesnenin internet bağlantılarıyla diğer nesnelerle iletişime ve etkileşime geçebileceği akıllı üretimi olarak tarif edilir. Bu kapsamda hayatımıza ve eğitim süreçlerine oldukça yeni kavramlar dahil oldu; STEM-A eğitim uygulamaları, kodlama, yazılım, robotik (Dene yap, Tasarım beceri atölyeleri), 5G teknolojilerinden 6G teknolojilerine geçiş (Data transferi), Big data (Veri madenciliği), Blockchain (Dijital güvenli kayıt, notebook), 3D imalat, Biyoteknoloji, tıbbî malzemeler, sağlık monitörü, çevrimiçi uygulamalar, temassız ödeme (Covid-19), Metaverse (Sanal evren, VR, e-Ticeret, Bitcoin, Roblox, reel hayattan kaçış, geçici arkadaşlıklar…), Open AI uygulamaları, Nöropazarlama, sesli mobile uygulamalar, uzay ve siber teknolojileri, roketler, İHA, SİHA’lar gibi sayısız örnekler. Son 50 yıldır çalışılan yapay sinir ağlarının geldiği yeni hali olan yapay zekâ müthiş bir saha araladı. Bugün Yapay Zekâyı (AI); metin oluşturma, görüntü oluşturma, sunum oluşturma, müzik oluşturma, zihin haritası oluşturma, logo oluşturma, video düzenleme, seyahat planlama, ses klonlama, ses çözümleme, yazım asistanı, konuşma çözümleyici, senaryo yazımı gibi prodüksiyonu ilgilendiren pek çok alanda görmek mümkündür. Endüstri 4.0 bunca gelişmeyi insanlığın hizmetine sunarken, acaba Endüstri 5.0’da bizleri neler bekliyor? Öyle büyük sürprizlerden ziyade biraz daha dinginliği, konfor ve ergonomiyi, huzur, güven gibi hayatın vazgeçilmezlerini içeriyor. 

ENDÜSTRİ 5.0 İLE SÜPER AKILLI TOPLUM 

Endüstri 5.0 insan merkezli, sosyal, sürdürülebilir, dayanıklı, esnek, çevreci, kurumsal yönetimi, kısaca pandemi sonrası değişim teknolojileri yaklaşımını içeriyor. Ütopik gelebilir ama robotlarla birlikte yaşayacağımız ve hayatın konforunu birlikte tasarlayacağımız bir dünya bizi bekliyor.

ENDÜSTRÜ 5.0 İLE HEDEF NEDİR?

Sağlıklı yaşam süresinin uzatılması, hareketlilik devriminin gerçekleştirilmesi, yeni nesil tedarik zincirinin oluşturulması, uygun altyapının geliştirilmesi, finansal teknolojinin geliştirilmesi olarak nihaî hedef; insanoğlunun refah seviyesinin yükselmesidir. 

SONUÇ OLARAK;

l Eğitim siyaset üstü kalmalı.

l Eğitim sistemi günübirlik operasyonlara kapalı olmalı.

l Eğitim sistemi ve paradigmasındaki değişim uzun erimli olmalı.

l Her şeyden tasarruf olabilir ama eğitimde asla.

l Eğitim kademeleri özüne sadık kalınarak yeniden gözden geçirilebilir.

l Okulların hijyen, güvenlik, sağlıklı beslenme problemleri dikkate alınmalıdır.

l Eğitim sisteminin GSYİH içindeki payı makul seviyeye yükseltilmelidir.

l Uzman ve başöğretmen yükselme kriterleri yeniden gözden geçirilmelidir.

l Öğretmen yetiştirmede paydaşlardan görüş alınmalı ve öğretmen atamalarında adil bir sistem uygulanmalıdır.

l Eğitimde Endüstri 5.0 ve yapay zekâ uygulamaları yakından izlenmeli ve adapte edilmelidir.

l Evlerimizde ve okullarımızda okuma kültürü yaygınlaştırılmalıdır.

–SON–