İslâm tarihinde Emevîlerle başlayan “saltanat rejimi”nin ise İslâmiyet’in kabul edeceği bir rejim türü olmadığı anlaşılıyor.

Bediüzzaman’ın -mealen- ifade ettiği gibi, meşrûtiyetin ve cumhuriyetin ruhu ve dayanağı şeriat ve milliyetimiz olan İslâmiyet olduğundan, cumhuriyete en fazla Müslümanların sahip çıkması gerekiyor.

1935 yılında Eskişehir Ağır Ceza Mahkemesi’nde rejim muhalifi olmakla yargılanan Bediüzzaman “cumhuriyet hakkında fikrin nedir?” sorusuna cevaben “Mahkeme Reisi’nden başka daha sizler dünyaya gelmeden dindar bir cumhuriyetçi olduğumu elinizdeki Tarihçe-i Hayatım ispat eder” der ve dosyadaki bir kitabı delil gösterir.

1890’larda çevresine cumhuriyetçi olduğunu söylediğinde “Sen selef-i salihine muhalefet ediyorsun” diye itiraz etmeye kalkacak olanlara da ezberlerini bozacak şekilde şu cevabı vermiştir Bediüzzaman:

“Hulefa-i Raşidin (dört halife) her biri hem halife hem reisicumhur idi.” “…Fakat manasız isim ve resim değil belki hakikat-i adaleti ve hürriyet-i şer’iyeyi taşıyan mana-yı dindar cumhuriyetin reisleri idiler.”

O hâlifelerden ve cumhurreislerden birisi de Hz. Âli’dir (ra). 

Âlim, yazar ve gazeteci Abdulaziz Çaviş’in kaleme aldığı, M. Âkif Ersoy’un tercüme ettiği ve ilk defa 1923 yılında basılan “Anglikan Kilisesine Cevap” adlı eseri Cumhuriyet’in yüzüncü yılı vesilesiyle ele almak istiyoruz.

Bu eser İslâm’ın mahiyeti ve etkileri üzerine Anglikan Kilisesi tarafından sorulan sorulara cevap niteliğinde mühim bir eserdir.

İslâm’ın hükümet anlayışına dair önemli bilgileri havi bu eserde “Hz. Âli’nin (ra) Emirnamesi” de yer alır.

İşte Hz. Âli’den (ra) Mısır valisi Mâlik bin Hâris el-Eşter’e gönderilen Emirnameden bazı kısımlar:

“Umur-u memlekete uygun gelen tedbirleri tespit ve senden evvelki insanlara doğruluk temin eden esbâb-ı ikame hususunda sık sık ulema ile müzakere et, hükema ile mübahasede bulun.”

“Sakın ne seni zaruret (fakirlik) ihtimaliyle korkutarak kereminden çevirecek bahili (cimriyi) ne muazzamât-ı umûra (büyük ve ağır işlere) karşı azmini gevşetecek cebîni (korkağı) ne de cevre saparak sana ihtirası iyi gösterecek hârisi (hırslı kimseyi) meclis-i meşveretine sokma.”

“Raiyye (halk) için kalbinde muhabbet, merhamet duyguları, lütuf meyilleri besle. Sakın biçarelerin başına kendilerini ganimet bilen yırtıcı bir canavar kesilme!”

“Allah, umûr-u ibâdı (insanların işlerini), hakkıyla görmeni istiyor, seni onlarla imtihan ediyor. Sakın Allah ile harbe girip de kendini gazabına siper etme. Çünkü ne intikamına dayanacak kudretin var ne de afv u merhametinden müstağnisin.”

“Sakın hiçbir afvından dolayı asla pişman olma; sakın hiçbir ukubetin (cezan) için de kat’iyyen sevinme. Bertaraf etmek imkânını buldukça hiçbir badireye atılma. Bir de sakın; ‘Ben kudret-i kâmile sahibiyim, emrederim, itaat ederler’ deme. Çünkü bu, kalbi fesada vermek, dini za’fa uğratmak, felakete yaklaşmaktır.”

“Nefsin hakkında, sana hususiyeti olanlar hakkında, raiyyen arasından kendilerine meyil beslediklerin hakkında Allah’a ve ibâdullaha karşı adaletten kat’iyyen ayrılma. Şayet böyle yapmazsan zulmetmiş olursun. Halbuki ibadullaha zulmedenin ibadullah tarafından davacısı Allah’tır.”

Sonuç:

Cumhuriyet kemâl çağını ancak Allah’a hakiki abd olma hassasiyeti taşıyan yöneticiler ve bağımsız ve tarafsız bir Meclis sayesinde yaşayacaktır.

İşte örnek şahsiyetler ve örnek metinler…