Ey dünyaperest nefsim! Acaba ibadetteki füturun ve namazdaki kusurun, meşâgil-i dünyeviyenin kesretinden midir? Veyahut derd-i maişetin meşgalesiyle vakit bulamadığından mıdır? Acaba sırf dünya için mi yaratılmışsın ki, bütün vaktini ona sarf ediyorsun?
Sen istidad cihetiyle bütün hayvanatın fevkinde olduğunu ve hayat-ı dünyeviyenin levazımatını tedarikte, iktidar cihetiyle, bir serçe kuşuna yetişemediğini biliyorsun.
Bundan neden anlamıyorsun ki vazife-i asliyen hayvan gibi çabalamak değil, belki hakikî bir insan gibi, hakikî bir hayat-ı daime için sa’y etmektir.
Bununla beraber, meşâgil-i dünyeviye dediğin, çoğu sana ait olmayan ve fuzulî bir surette karıştığın ve karıştırdığın malâyani meşgalelerdir. En elzemini bırakıp, güya binler sene ömrün var gibi en lüzumsuz malûmat ile vakit geçiriyorsun.
Meselâ, “Zühalin etrafındaki halkaların keyfiyeti nasıldır?” ve “Amerika tavukları ne kadardır?” gibi kıymetsiz şeylerle kıymettar vaktini geçiriyorsun. Güya kozmoğrafya ilminden ve istatistikçi fenninden bir kemâl alıyorsun!
Eğer desen: “Beni namazdan ve ibadetten alıkoyan ve fütur veren, öyle lüzumsuz şeyler değil, belki derd-i maişetin zarurî işleridir.”
Öyle ise, ben de sana derim ki: Eğer yüz kuruş bir gündelik ile çalışsan, sonra biri gelse, dese ki, “Gel on dakika kadar şurayı kaz. Yüz lira kıymetinde bir pırlanta ve bir zümrüt bulacaksın.” Sen ona, “Yok, gelmem. Çünkü on kuruş gündeliğimden kesilecek. Nafakam azalacak” desen, ne kadar divanece bir bahane olduğunu elbette bilirsin.
Aynen onun gibi, sen, şu bağında nafakan için işliyorsun. Eğer farz namazı terk etsen, bütün sa’yin semeresi, yalnız dünyevî ve ehemmiyetsiz ve bereketsiz bir nafakaya münhasır kalır. Eğer, sen, istirahat ve teneffüs vaktini ruhun rahatına, kalbin teneffüsüne medar olan namaza sarf etsen, o vakit bereketli nafaka-i dünyeviye ile beraber, senin nafaka-i uhreviyene ve zâd-ı ahiretine ehemmiyetli bir menba olan iki maden-i manevî bulursun:
• Birinci maden: Bütün bağındaki (HÂŞİYE) yetiştirdiğin, çiçekli olsun, meyveli olsun, her nebatın, her ağacın tesbihatından, güzel bir niyet ile, bir hisse alıyorsun.
• İkinci maden: Hem bu bağdan çıkan mahsulâttan kim yese –hayvan olsun, insan olsun, inek olsun, sinek olsun, müşteri olsun, hırsız olsun– sana bir sadâka hükmüne geçer; fakat o şart ile ki, sen, Rezzak-ı Hakikî namına ve izni dairesinde tasarruf etsen ve Onun malını Onun mahlûkatına veren bir tevziat memuru nazarıyla kendine baksan...
HÂŞİYE: Bu makam bir bağda, bir zata bir derstir ki, bu tarz ile beyan edilmiştir.
Sözler, Yirmi Birinci Söz, s. 304
LÛGATÇE:
derd-i maişet: Geçim sıkıntısı.
dünyaperest: Dünyaya taparcasına düşkün.
elzem: Daha lüzumlu, gerekli.
fevkinde: Üstünde.
fütur: Gevşeklik, bıkkınlık, bıkma.
hayat-ı daime: Sonsuz hayat, ahiret.
kesret: Çokluk.
kozmoğrafya: Astronomi, gök bilimi.
malâyani: Manasız, boş.
meşâgil-i dünyeviye: Dünyaya ait uğraşlar, işler.
nafaka-i dünyeviye: Dünyaya ait geçim kaynağı.
nafaka-i uhreviye: Ahirete âit gerekli sevaplar, kazançlar.
sa’y: Çalışma.
tevziat: Dağıtım, dağıtıcı.
zâd-ı ahiret: Ahiret azığı.