• Makam-ı ifhâm ve ilzamda, binler misallerinden yalnız şu iki misale bak:

Birinci misal:

“Ve in küntüm fî raybin... [ilâ âhir] (Bakara Sûresi: 23)”

Yani: “Eğer, bir şüpheniz varsa, size yardım edecek, şehadet edecek bütün büyüklerinizi ve taraftarlarınızı çağırınız, bir tek sûresine bir nazire yapınız.”

İşârâtü’l-İ’câz’da izah ve ispat edildiği için burada yalnız icmaline işaret ederiz. 

Şöyle ki: Kur’ân-ı Mu’cizü’l-Beyan diyor: “Ey ins ve cin! Eğer Kur’ân, kelâm-ı İlâhî olduğunda şüpheniz varsa, bir beşer kelâmı olduğunu tevehhüm ediyorsanız, haydi işte meydan, geliniz. Siz dahi ona Muhammedü’l-Emin dediğiniz zat gibi, okumak yazmak bilmez, kıraat ve kitabet görmemiş bir ümmîden bu Kur’ân gibi bir kitap getiriniz, yaptırınız.

“Bunu yapamazsanız, haydi ümmî olmasın, en meşhur bir edip, bir âlim olsun.

“Bunu da yapamazsanız, haydi bir tek olmasın, bütün büleğanız, hutebanız, belki bütün geçmiş beliğlerin güzel eserlerini ve bütün gelecek ediplerin yardımlarını ve ilâhlarınızın himmetlerini beraber alınız, bütün kuvvetinizle çalışınız, şu Kur’ân’a bir nazire yapınız.

“Bunu da yapamazsanız, haydi kabil-i taklit olmayan hakaik-ı Kur’âniyeden ve manevî çok mu’cizatından kat’-ı nazar, yalnız nazmındaki belâgatine nazire olarak bir eser yapınız.”

“Ve düzme ve uydurma da olsa onun gibi on tane sûre getirin.” [Hûd Sûresi: 13.] ilzamıyla der:

“Haydi sizden mananın doğruluğunu istemiyorum, müftereyat ve yalanlar ve bâtıl hikâyeler olsun.

“Bunu da yapamıyorsunuz; haydi bütün Kur’ân kadar olmasın, yalnız ‘bi-aşri suverin’ on sûresine nazire getiriniz.

“Bunu da yapamıyorsunuz; haydi bir tek sûresine nazire getiriniz.

“Bu da çoktur; haydi kısa bir suresine bir nazire ibraz ediniz.

“Hatta madem bunu da yapamazsanız ve yapamazsınız; hem bu kadar muhtaç olduğunuz hâlde, çünkü haysiyet ve namusunuz, izzet ve dininiz, asabiyet ve şerefiniz, can ve malınız, dünya ve ahiretiniz, buna nazire getirmekle kurtulabilir; yoksa dünyada haysiyetsiz, namussuz, dinsiz, şerefsiz, zillet içinde, can ve malınız helâkette mahvolup ve ahirette, ‘Yakıtı insanlar ve taşlar olan, kâfirler için hazırlanmış Cehennem ateşinden sakının.’ [Bakara Sûresi: 24] işaretiyle, Cehennemde haps-i ebedî ile mahkûm ve sanemlerinizle beraber ateşe odunluk edeceksiniz. Hem madem sekiz mertebe aczinizi anladınız, elbette sekiz defa, Kur’ân dahi mu’cize olduğunu bilmekliğiniz gerektir. 

Ya imana geliniz veyahut susunuz, Cehenneme gidiniz!”

İşte Kur’ân-ı Mu’cizü’l-Beyan’ın makam-ı ifhâmdaki ilzamına bak ve de: “Leyse ba’de beyâni’l-Kur’âni beyânün.” [İmam-ı Gazalî, İhya-i Ulûmiddin, 1:105.] Evet, “Beyan-ı Kur’ân’dan sonra beyan olamaz ve hâcet kalmaz.”

Sözler, s. 430

LÛ­GAT­ÇE:

belâgat: Sözün düzgün, kusursuz, yerinde ve hâlin ve makamın icabına göre söylenmesi.

büleğa: Güzel söz söyleme sanatı ile meşgul olanlar.

hakaik-ı Kur’âniye: Kur’ân’ın hakikatleri.

huteba: Hatipler; güzel konuşanlar.

ilzam: Delille ispat edip, cevap veremez hale getirme.

kat’-ı nazar: Bakışı kesme, bir yana bırakma. 

kıraat: Okuma.

kitabet: Yazma. 

makam-ı ifhâm ve ilzam: Bir şeyi delilleriyle ispat ve izah ile öğretme ve ikna ile susturma makamı.

nazım: Kur’ân’ın âyetlerinin ve kelimelerinin dizilişi, sıralanışı.

nazire: Benzer.

tevehhüm: Zannetme, sanma.

ümmî: Okuma yazması olmayan.