Ata Nedir?

Allah Mukaddir’dir, Hâlık’tır, Latif’tir, Kerim’dir. Yani takdir eder ve plânlar, yaratır, lütfeder, kerem eder.

Bediüzzaman bu sıfatları kader terimleriyle ifade eder ve der ki: “Cenab-ı Hakkın ata, kaza ve kader namında üç kanunu vardır. Ata, kaza kanununu; kaza da, kaderi bozar. Bir şey hakkında verilen karar, kader demektir. O kararın infazı, kaza demektir. O kararın iptaliyle hükmü kazadan affetmek, ata demektir.”2

Şöyle diyelim: Allah’ın takdir edip plânlamasına ve karar vermesine kader diyoruz.

Bu İlahi plânın icra sahanına dökülmesine, yani uygulanmasına kaza diyoruz.

Allah’ın, hususi iltifatı ile, keremi ile, feyzi ile, hidayeti ile, fazlı ile, lütfu ile kulunu kazadan affetmesine ve kulunun derecesini yükseltmesine ise ata diyoruz.

Bu durumda buna üç kanun prensibi diyelim.

Her şey bu üç kanun prensibiyle yaratılıyor.

Atâyı Misalle Anlatalım

Bu kanunları şeytanın üzerinde tatbik edelim: Allah’ın şeytanı yaratırken şeytanda haset, kıskançlık ve kibir duygularını plânlaması kaderdir. Bu duyguları şeytanda yaratması kazadır.

Şeytanın bu duygularla amel etmesi de kaza oluyor.

Oysa şeytan bu rezil duygularla amel etmeyip, bu duyguları terbiye etseydi ve Allah’ın emrine itaat etseydi…

Ya da diyelim bu terbiye ve itaati gerçekleştiremedi; Allah’tan bağışlanma dileseydi!

Veya diyelim bağışlanma dilemedi; Allah ata buyurarak, kendisine soru açtığında kusurunu anlayıp itiraf etseydi ve affını isteseydi…

Nihayet Allah yine ata buyurup kerem ederek kendisini derhal helak etmeyişi üzerine tövbe etseydi…

Tövbeye de muvaffak olmadı; Allah’ın tekrar ata buyurup lütfederek hayatını kıyamete kadar bağışlaması üzerine yaptıklarından pişman olduğunu ifade etseydi ve özür dileyip yalvarsaydı…

Pişman olup özür dilememekle beraber, hasedine, kıskançlığına ve kibrine yenik düşerek, “Ben, Senin kullarını azdıracağım!”3 diye Allah’a isyanını sürdürmeseydi…

Acaba Allah’ın o her şeyi kuşatan rahmetine mazhar olmaz mıydı?

Bunlar sadece sesli düşüncelerdir. Ata’yı ve kazayı kavramak için…

Yoksa olan olmuş tabii ki!

Mefhumların İncelikleri

Kaderi yazan, plânı ve mukadderatı çizen, her şeyi kendi takdir buyurduğu bir proje çerçevesinde yaratan bizzat Allah’tır.

Allah’ın kaderi iki biçimde icra sahasına giriyor: 1-Ata. 2-Kaza.

Klasik İlm-i Kelam’da ikisine de kaza denmekle beraber; Bediüzzaman Hazretleri teknik manada ‘ata’yı ‘kaza’dan ayırıyor.

Bediüzzaman Allah’ın lütfu, ihsanı, ikrâmı, feyzi, bereketi, hidayeti, fazileti, rahmeti, affı, mağfireti, muhabbeti, merhameti gibi Rahmaniyet ve Rahimiyet tecellilerine “ata”; cezaî muamelelerinden olan adalet, gazap, celal, kahır, galibiyet, kibriya, terbiye gibi Rububiyet ve Ulûhiyet tecellilerine “kaza” diyor.

Atâ’nın İnsanı Kurtarması

Mesela insan ruhunda şehvetin yaratılışı kazadır. Yani İlahi proje olan kadere uygun bir tecellidir. Şehveti yaratan Allah’ın, peygamber ve din göndermek suretiyle şehveti disiplin altına alması ‘ata’sından olduğu gibi, insan ruhunda iffeti yaratması ve iffeti şehvete hâkim kılması da ‘ata’sındandır.

Eğer bu ‘ata’lar (İlahi ihsanlar) olmasaydı, insan şehvetini iffetsizce kullandığında başına bir sürü bela gelecekti ve insan helak olacaktı.

Yine mesela insan ruhunda öfkenin yaratılması bir ‘kaza’dır. Öfkeyi yaratan Allah’ın kitap ve şeriat göndermek suretiyle öfkeye şer’î bir mecra yapması ‘ata’sından olduğu gibi, insan ruhunda şecaati, adaleti, merhameti, şefkati ve insafı yaratması ve bu faziletlerle şiddeti durdurması da ‘ata’sındandır.

Aksi takdirde bu şecaat, adalet, merhamet, şefkat ve insaf ile ifade edilen ata’lar (İlahi ihsan ve lütuflar) olmasaydı insan şiddeti, kini, öfkesi ve kavgası yüzünden helak olurdu.

Dipnotlar:

1 Mesnevi-i Nuriye, s. 175 2 Mesnevi-i Nuriye, s. 175 3 Hicr Suresi: 39.