Kimi ilim arar yollara düşer nasibini veya fazlasını bulur... Abdulkadir-i Geylâni, Idrisi Bitlisi, Mevlâna Celaleddin-i Rumî, Cüneyd-i Bağdadi, Molla Gürani Said Nursî ila ahir...

Her birisi ilmin ve devrin şartları gereği memleketlerinden fersah fersah uzakta ilimleriyle temeyyüz ederken köy veya kasabalarına mensubiyetleri künyelerinin yerine geçmiştir.

Kimi fani mahbublar için yollara düşer Kays gibi... Mecnun olur. Kimisi Hak Aşığı;

Arayı arayı bulsam izini, İzinin tozuna sürsem yüzümü.

Hak nasip eylese görsem yüzünü Ya Muhammed canım arzular seni der Allah ve Resulunun aşkıyla yanar kavrulur nereden nereye sefer yapmıştır da Anadolu’yu mesken edinmiştir bu tam bilinmez ama Aşık Yunus enfüsî seyahatini yaparak.

Kimi irşad icin yollara düşer hidayete aç gönüllere tevhidi yerleştirmek için. Öyle ki fetihten önce beldeleri İslam’a açan dervişler, Horasan Erenleri, abdallar, sufiler, alperenler manevi fütuhatın mimarıdırlar. 

Tarihte bilinen Müslüman seyyahlar; Aslen Faslı olup tam 65 yıl, eski Dünyayı dolaşan ve tarihe önemli bir kayıt düsen İbni Battûta; Ortaçağ Anadolu topraklarını ve insanını şöyle anlatır: “Bilad-i Rum denilen bu ülke dünyanın en güzel memleketidir. Allah, güzellikleri öteki ülkelere ayrı ayrı dağıtılırken, burada hepsini bir araya getirmiştir. Burada dünyanın en güzel insanları, en temiz kıyafetli halkı yaşar ve en nefis yemekler pişirilir. Allah’ın yarattıkları içinde en şefkatli olanlar bunlardır ki, bundan ötürü ‘Bolluk, bereket Şam’da şefkat ise Anadolu’dadır.’”

Tarihimizle ilgili bilgi veren diplomatik, siyasi, askeri, amaçlarla ülkede dolaşan veya sadece keşif ve merak için gelen seyahatnameleri bulunan çok yabancı seyyah veya sefaret mensupları var. Zira şark, Osmanlı, harem, İslamiyet, günlük hayat, kadın-aile onlar için her zaman çok ilgi çekici ve esrarengiz.

Fakat Osmanlı anlayışında turistik gezi için yurt dışına çıkmak yok. Nasıl olsun sefaret açmamız bile ancak askeri açıdan geri kalmamızı kabul edip batıdaki askeri gelişmeleri takip amacıyla 18. yüzyılda Padişah III. Ahmet zamanında, Fransa Devleti ile olan ilişkileri daha da geliştirmek amacıyla, Yirmi Sekiz Çelebi Mehmet Efendi’yi Fransa’ya “fevkalâde elçi” olarak göndermekle mümkün olmuş.

Modernleşme dönemi dediğimiz 19. Yüzyılda 2. Abdülhamid döneminde eğitim amacıyla yurt dışına öğrencilerin gönderilmesi, halkın dertlerini yakından duymak amacıyla Sultan 2. Mahmud’un ilk yurtiçi seyahatine çıkan padişah olması dikkat çekerken bugünkü anlamına uygun yani; gezi ve sergi ziyareti amaçlı ilk yurtdışı seyahatini yapan padişah Sultan Abdulaziz’dir.

1867 yılına kadar hiçbir Osmanlı Sultanı, se ferler dışında ülke dışına çıkmamıştır. 47 gün süren bu Avrupa Seyahati saray gelenekleri nazara alındığında neredeyse bir devrim mahiyetindedir.

Hasılı seyyah neden dost bulamamış da si tem etmiş bilinmez ama seyahat eden illâ ki sıhhat bulur. Tarihe seyahat etmenin sıhhat bulmaktan acep bir hissesi var mıdır? Bu da okuyucudan sorulur. (Bizim Aile dergisi, Temmuz 2023 sayısından kısaltılarak alınmıştır.)