İnsan Yaratma ve Samed hariç, kâinat Sultanı’nın bütün isim ve sıfatlarına ayna olmuş cami bir varlıktır. Kur’ân’da, “Emanet ona yüklenmiştir.”1 şeklinde beyan edilen hakikat bu anlamı da ihtiva etmiş olmalı.

Herbir fen veya sosyal ilmin, bir isme, bir sıfata dayandığı görülür. Meselâ, ilim Âlim; tıp, Şafii; matematek/geometri, Mukaddir; sanat, Cemil, Sani’; ekonomi, Rezzak, Kerim, Vekil, Kefil, Muktesit, Hakim dayanması gibi. Dolayısıyla her ilim disiplini, her branş, her ilim dalı, Esmâ-i Hüsnâ’nın cilvelerini/yansımalarını yakalamanın bir sonucudur. 

Dolayısıyla her mükemmelliğin, her ilmin, her fennin yüksek bir hakikati var. O hakikat bir İlâhî isme dayanır. Sosyo-ekonomik gelişmenin ikinci önemli unsuru, “hikmet”tir. Atomaltı yüzlerce parçadan yüz milyarlarca yıldızı barındıran samanyolu topluluklarının yer aldığı galaksiler ve bütün kâinata Rabbimizin Hâkim ismi de hâkimdir. 

Hikmet, İslâmî literatürde “akıl, söz ve hareketteki uygunluk”; “ilim, adalet ve ahlâkın birleşmesinden doğan değerli sıfat” gibi anlamlara gelir. 2 Bediüzzaman, “hikmet” kavramını, her şeyde en hafif sureti, en kısa yolu, en kolay tarzı, en faydalı şekli takip etme; israfsızlıktan, anlamsızlıktan ve faydasızlıktan uzak durma; iktisatlı olma gibi anlamlarda kullanır. 3 Bu genel yaklaşımından hareketle hikmeti; “Niyet, plan ve kararda bütün bilimsel verileri kullanarak optimaliteyi arama ve bulma” olarak tanımlayabiliriz. Genel olarak; üretim, tüketim, dağıtım, iş organizasyonu, ferdî ve siyasî ilişkiler, dinî karar ve faaliyetlerde her türlü hevâ, heves, temayül ve kitabî olmayan gelenekten uzak durarak, objektif, tutarlı, aklî, bilimsel ve rasyonel hareket edebilme süreci olarak da değerlendirebiliriz. 

Hikmet, aynı zamanda verimli bir üretimi ifade eder. Yani en az girdi ile en fazla hasıla/üretimi gerçekleştirmeyi öngörür. Dolayısıyla, rahatlıkla ekonominin itici gücünü, altyapısını, yakıtını “Rezzak ve hikmet” teşkil eder, diyebiliriz. 

İnançsız da olsa bazı fert ve toplumların ekonomisinin düzgün gitmesi tuhafımıza gitmesin. Kim Rabbimizin Hâkim ismine uyarak çalışırsa kazanır. Kâinat bir tarladır. Allah’ın koymuş olduğu ve Hâkim isminin gerektirdiği tabiat kanunlarına uyan, O’nun tekvini şeriatına uyuyor demektir. Şeriata uyan kazanır! 

Dipnotlar:

1- Ahzâb Sûresi, 72. 2- Geniş bilgi için bkz. Elmalılı H. Yazır, 1979: II/913-929. 3- Lem’alar, 310.