"Ümitvar olunuz, şu istikbal inkılâbı içinde en yüksek gür sada İslâm'ın sadası olacaktır."

Piyasalar

“Bayağı” kelimesi ve “parantez” uygulaması

Orhan GÜLER
19 Nisan 2022, Salı
Gazetecilik/yayıncılık mesleğimiz (musahhihlik/ editörlük) i’cabınca yazıların muhtevası ve üslûbuna olduğu kadar tekniğine de dikkat ediyoruz.

Bugüne kadar—“haber” dâhil—bi’dünyâ dolusu edebî metni tashih/edite edegeldik, ama asla “Türkçe mütehassısı” olduğumuzu ileri sürmedik, sürecek de değiliz; fakat bu meslekte mürekkep yalamış(!) birisi olarak nihayetinde belli bir seviyeye gelmiş bulunmaktayız. Ha, öğrenme (talebelik) vetiremiz elbette devam ediyor; hemen her gün bildiklerimizi pekiştirirken yeni şeyler de ta’lim ediyoruz... 

Matbuatta “yazı sahası” olarak—umumiyetle ihmâl neticesini havi—imlâ (yazım) yanlışlarını işleyen yazarlar vardır. Gerçekten “usta” mesabesindeki o tür yazarlar elbette sair kalem ehli için “fener/pusula/kutup yıldızı” vazifesini deruhte etmekteler. 

Bu fakir de şimdi o “düzeltici yazarlar”a öykünmeden—şahsen hassas olduğumuz—bazı ba’riz hususları—“hatırlatma” kabilinden—paylaşmaya çalışacak, bugün ve ilerleyen zamanda ara sıra bu mevzularda doğru bildiklerini muhtevî yazılar kaleme alacak... [Yalnız dikkat: “Yazar ailemiz”deki edebiyat şâhikaları “îkazlarımız”ı üzerlerine alınmasınlar!] 

“BAYAĞI” MI, “EPEYİ” Mİ? 

Biliyorsunuz, eski(meyen) Türkçemizde (Osmanlıca) “galat-ı meşhur” diye bir ta’bir (terim) var: “1. Kàide ve dil mantığı bakımından yanlış olduğu hâlde herkes tarafından kullanılarak kabûl gören kelime vs. 2. Meşhur, yaygın yanlış.” (Osmanlıca-Türkçe Lügat, YAN, Mayıs 2001, s. 354.) Yani Arapça asıllı “galat” kelimesinden türetilen bir “sıfat tamlaması”ndan bahsediyoruz... 

Şimdi “galat-ı meşhur” (meşhur yanlış) olmaya sezâ(!) bir kelimeyi gündeme getireceğiz: “Bayağı...” 

Evet, böyle bir kelime mevcut ve eş anlamlıları da “pespaye veya âdî, banal” demek. 

Fakat bu kelime uzun bir zamandır—yanlış yere—“epey/i” mânâsında kullanılmakta (“Baya/ğı şöyle böyle.” gibi.); dolayısıyla da hakikî anlamında “epey/i” kelimesi kullanılmaz oldu, âdeta unutuldu... Yani bir nevi “galat-ı meşhur” vak’ası!

Bir de “bayağı” kelimesinin—yazıda veya telâffuzda—“baya” şeklinde yaygın bir kullanımı var ki ne desek bilmiyoruz... 

Anlayacağınız, “epey/i” kastedilerek “baya/ğı” kelimesi istimâl edilir oldu ki işbu uygulamanın güzelim Türkçemizi bayağılaştırmaktan (âdîleştirmek) başka bir şeye yaramayacağı endişesine kapılmamak elde değil! 

İKTİBASTAKİ “AÇIKLAMA!” 

Gelelim bugünkü ikinci “gündem”imize... 

Meselâ Üstad Bediüzzaman’ın şaheserinden (“Risâle-i Nur Külliyatı”) yapılan iktibaslarda bazı kelime ve/ya ta’birlerin açıklaması parantez (yay ayraç) içerisinde yapılıyor. 

Aslında “()” şeklindeki parantez, bizatihi müellife ait bir uygulamadır. Kendi yazılarında başka metinleri iktibas edenlerin, “misafir metin”deki (iktibas/alıntı) kimi kelime ve ta’birlere yapacağı açıklamaları “[]” şeklindeki köşeli parantez içinde göstermeleri i’cap eder. 

Şâyet böyle yapılmazsa—meselâ Risâle metinlerinde—ciddî bir karışıklık olacağı izahtan varestedir. Yâni “parantez dâhilinde ifâde edilen açıklamanın iktibas edilen yazının müellifine mi, yoksa o alıntıyı yazısına katan yazara mı ait olduğu” sorusu cevaplanmaya muhtaç kalabilir! (Müdakkik Nur Talebeleri, Üstad’ın kendi ifâdelerinde az da olsa parantez kullandığını bilir.) 

“Yâni”si şu ki iktibas edilen ifâdede bulunmayıp sonradan eklenmiş kısımlar köşeli parantez içine alınır...

Okunma Sayısı: 1971
YASAL UYARI: Sitemizde yayınlanan haber ve yazıların tüm hakları Yeni Asya Gazetesi'ne aittir. Hiçbir haber veya yazının tamamı, kaynak gösterilse dahi özel izin alınmadan kullanılamaz. Ancak alıntılanan haber veya yazının bir bölümü, alıntılanan haber veya yazıya aktif link verilerek kullanılabilir.

Yorumlar

(*)

(*)

(*)

Küfür, hakaret, rencide edici cümleler veya imalar, inançlara saldırı içeren, imla kuralları ile yazılmamış, Türkçe karakter kullanılmayan ve tamamı büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır. İstendiğinde yasal kurumlara verilebilmesi için IP adresiniz kaydedilmektedir.
  • Nahit Topaloğlu

    19.4.2022 13:31:45

    Orhan kardeşim. Mühim bir konuya temas etmişsiniz. Allah razı olsun. Âcizane bir iki hususu tashih etmek isterim; berây-ı malumat arz olunur: Ba'riz değil "bâriz" şeklinde yazmak daha doğru olur; kelimenin aslında "ayın" harfi yok çünkü. Diğer bir husus, "bayağı" kelimesi galat değildir. Zarf olarak "Âdeta; epeyce, iyice, enikonu" manalarında kullanılır. "Baya" ise zaten kelimenin eski Türkçedeki asıl hâlidir. Baya, “az önce, demin” manasında kullanılmaktayken, baya+kı > baya+ġı ekleriyle “önceki gibi, eskisi gibi” manasında hayatiyetini sürdürmüş ve 1.Değişik bir tarafı bulunmayan, farklı olmayan, sıradan 2. Aşağılık, âdî, seviyesiz, pespâye, denî 3. İnce ve kibar olmayan, basit, kaba, âmiyâne 4. Âdeta; epeyce, iyice, enikonu manalarıyla günümüzde yaygın şekilde kullanılmaktadır. Bâki selam ve muhabbetlerimle.

  • Said Yüksekdağ

    19.4.2022 09:45:08

    Allah razı olsun Orhan Ağabeyim.. Yazınız vesilesiyle "bayağı" kelimesinin ne manaya gelmiş olduğunu öğrenmiş oldum. İnşâallah yazılarımızda bu hususu dikkate alacağım. Ayrıca Risale-i Nur'dan alınan iktibaslarda müellifin dışında bir ibare kullandığımızda köşeli parantez kullanılması gerektiğini bilmiyordum. Bunu da öğrenmiş oldum.

  • Abdullah

    19.4.2022 05:55:07

    bayağı” kelimesinin—yazıda veya telâffuzda—“baya” şeklinde yaygın bir kullanımı var ki ne desek bilmiyoruz. Diller; su gibi akarken değişir dönüşür. Kelimeler de öyle.Mesela; Tengri; tenri tanrı gibi. Pavlos; pavlo palo pol gibi.

  • Cenk Çalık

    19.4.2022 00:09:12

    Ne yorum yapacağımı bilemiyorum. Nefesim kesildi. O kadar güzel bir makale ki... Tam da sizin ilminizin zekatı olacak konu. Lütfen bu türdeki yazılarınıza devam edin. Çok hayra vesile olacaktır. Doğru bildiğimiz yanlışların düzeltilmesine ve yeni bilgilerin öğrenilmesine, pekişmesine kapı açacaktır. Allah razı olsun Orhan ağabey. Çok teşekkür ederiz. Baki selamlar.

(*)

Namaz Vakitleri

  • İmsak

  • Güneş

  • Öğle

  • İkindi

  • Akşam

  • Yatsı