İ’lem Eyyühe’l-Aziz!
Şeytanın ilkà etmekte olduğu vesveselerden biri:
“Yahu şu koyun ve inek, eğer Kadîr ve Alîm-i Ezelî’nin nakşı, mülkü olmuş olsa idi, bu kadar miskin, bîçare olmazlardı. Eğer bâtınlarında, içlerinde Alîm, Kadîr, Mürîd bir Sâni’in kalemi çalışmış olsaydı, bu kadar cahil, yetim, miskin olmazlardı” diyen ve cinnî şeytanlara üstad olan, ey şeytan-ı insî! Cenab-ı Hak, her şeye lâyığını veriyor ve maslahata göre veriyor. Eğer atâsı, in’amı bu kaideden hariç olsa idi, senin eşeğinin kulağı senden ve senin üstadlarından daha akıllı, daha âlim olması lâzımdı. Ve senin parmağın içinde, senin şuur ve iktidarından daha çok bir şuur, bir iktidar yaratırdı. Demek her şeyin bir haddi var. O şey, o had ile mukayyeddir.
Kader, her şeye bir miktar ve o miktara göre bir kalıp vermiştir. Feyyaz-ı Mutlak’tan aldığı feyze olan kabiliyeti, o kalıba göredir. Malûmdur ki, dâhilden hârice süzülen cüz-i ihtiyârî mizanıyla, ihtiyaç derecesiyle, kabiliyetin müsaadesiyle, hâkimiyet-i esmanın nizam ve tekabülüyle feyiz alınabilir. Maahâzâ, şemsin azametini bir kabarcıkta aramak, akıllı olanın işi değildir.
İ’lem Eyyühe’l-Aziz!
İnsan, hikmet ile yapılmış bir masnudur; ve Sâni’in gayet hakîm olduğuna, yaptığı vuzuh-u delâlet ile, sanki mücessem bir hikmet-i nakkaşedir, tecessüd etmiş bir ilm-i muhtardır. İncimad etmiş bir kudret-i basîre olduğu gibi; öyle bir fiilin mahsulüdür ki, istidadı irade ettiği şeyi kendisine veriyor; öyle bir in’am ve ihsanın kesifidir ki, bütün hâcâtına vâkıftır; öyle bir kaderin tersim ettiği bir surettir ki, bünyesine lâzım ve münasip şeyleri bilir. Bu malûmat ile, her şeyin mâliki olan Mâlik’inden nasıl tegafül eder ve bütün cinayetlerini bilen, hâcâtını gören, vâveylâlarını işiten Semî’, Basîr, Alîm, Mucîb olarak üstünde bir Rakîb’in bulunmamasını nasıl tevehhüm edebilir?
Ey nefs-i emmare! Ne için kendini hariç tevehhüm ediyorsun? Eğer evâmire imtisal dairesinden çıkarsan, ya herkesin ayağını öpercesine müraat ve ihtiram etmeye mecbur olursun; veya ehemmiyet vermeyerek, zalim-i ale’l-küll olacaksın.
Bu yük ağırdır, taşıyamayacaksın. En iyisi, ecnebi olan şirki terk ile, mülküllahın dairesine gir ki, rahat edesin. Ve illâ, sefineye binip yükünü arkasına alan ebleh adam gibi olacaksın.
Mesnevî-i Nuriye, Zerre, s. 199
LÛGATÇE:
atâ: Bağışlama, verme.
bâtın: Görünmeyen taraf, iç kısım.
evâmir: Emirler, buyruklar.
Feyyaz-ı Mutlak: Hiçbir kayıt ve şarta bağlı olmadan çok çok bereket ve bolluk veren Allah.
hâkimiyet-i esma: Cenab-ı Hakk’ın isimlerinin hâkim oluşu, hükmetmesi.
hikmet-i nakkaşe: İşleyicinin, süsleyicinin hikmeti.
ilkà: Atma, bırakma; telkin etme.
ilm-i muhtar: Dilediği gibi idare ve hükmedenin bilgisi.
in’am: Nimet verme, nimetlendirme, ihsan etme.
incimad: Donma ve katılaşma ile bir cisim haline gelme.
kesif: Kaba, yoğun, şeffaf olmayan.
kudret-i basîre: Görüp anlayan, basiret sahibi, anlayışlı bir güç.
maahâzâ: Böyle iken.
maslahat: Fayda, maksat.
masnu: Sanatla yapılmış eşya, varlık.
mukayyed: Kayıtlı, sınırlı.
mücessem: Cisimleşmiş.
Rakîb: Görüp gözeten, koruyucu, yarattıklarından bir an bile gafil olmayan Allah.
Sâni’: Sanatla yaratan Allah.
şems: Güneş.
şeytan-ı insî: Şeytandan ders alan ve şeytan gibi vesvese veren insan.
tecessüd: Cesetleşme.
tegafül: Gaflet gösterme.
vuzuh-u delâlet: Delillerdeki açıklık ve kesinlik.
zalim-i ale’l-küll: Bütün varlıklara ve her şeye zulmeden.