Terim Olarak Ahlâk

Arapça’da ahlâk, “hulk” veya “huluk” kelimelerinin çoğuludur. İnsanın gerek doğuştan getirdiği, gerekse sonradan edindiği, insanda meleke haline gelmiş ve tabiatına işlemiş bulunan yaratılış, huy, karakter, seciye, tabiat, nitelik gibi keyfiyetin tamamı ahlâk mefhumuyla ifade edilir. 

Ahlâkın iyisi ve kötüsü vardır. İyi ahlâk, fazilet ve olgunluk olarak da ifade edilir ki, bunlar Allah’ın emrettikleridir. Kötü ahlâk ise faziletsizlik, görgüsüzlük, kabalık gibi tariflerle ifadesini bulur. Allah kötü ahlâktan da sakındırmıştır.  

Peygamber Efendimiz (asm) gönderiliş amacını güzel ahlâk ile tarif etmiştir: “Ben güzel ahlâkı tamamlamak için gönderildim.”2 Keza Kur’ân Peygamber Efendimiz’in (asm) ahlâkını övmektedir: “Muhakkak sen yüksek bir ahlâk üzere bulunuyorsun.”3

Keza Peygamber Efendimiz (asm) insanların en hayırlısını ahlâkı en iyi olan4 olarak “ahlâk” üzerinden tarif etmiştir. Mü’minlerin ahlakça en olgununu da ahlâk üzerinden tanımlamış ve ahlâkı en güzel olan olarak göstermiştir.5 

Ahlâkın en güzeli Kur’ân’da zikredilen ahlâktır. Hazret-i Âişe’ye (ra) Resulullah’ın ahlâkı nasıldır diye sorulduğunda, “Kur’ân okumuyor musunuz? Onun ahlâkı Kur’ân ahlâkı idi.” Demiştir.6 

Allah’ın Ahlâkı

Öncelikle şunu ifade edelim ki, ahlâk ister doğuştan getirilmiş olsun, ister sonradan edinilmiş olsun, yaratılmış değerler bütünüdür. Bu mana ile, Allah’a ahlâk izafe etmek caiz olmaz. Ancak bu değerlerin her birisi Allah’ın bir esmasına dayandığına göre, her bir değerin Allah’ın bir sıfatı olduğunu ifade etmiş oluruz. Mesela merhamet, adalet, hikmet, iyilik, cömertlik gibi Allah’ın bizde görmek istediği ve bize emrettiği her bir değer aynı zamanda Allah’ın birer sıfatıdır. Yani Allah’ın varlığının bir lazımıdır. 

Bu sıfatların zıttı olan merhametsizlik, zulüm, abesiyet, kötülük, cimrilik gibi negatif değerler ise, Allah’ta hiçbir şekilde olmaz. Bunlar Allah’ın bizi de sakındırdığı değersizliklerdir. Bunlara aynı zamanda kötü ahlâk da diyoruz. 

Allah’ın sıfatı “ahlâk” ile ifade edilmez. Ancak, bir mirsad-ı tefekkür ölçüsünde mecazi olarak ifade edilmişse, bundan Allah’ı sıfatları anlaşılır.  

İlahî Ahlâk

Bu terimden sakıncasız biçimde “İlahî ahlak” anlaşılabilir ki, Allah’ın bize emrettiği, bizim için razı olduğu, bizde görmek istediği, bizi teşvik ettiği, bizi bu nedenle Cennetin en alasına almaya değer bulduğu7 ahlâk budur. Peygamber Efendimiz (asm) de bu ahlâkı tamamlamak için gönderilmiştir.   

Nitekim Bediüzzaman hazretlerinin cümlesinin izini sürdüğümüzde bu mana önümüze açılıyor. Bediüzzaman Hazretleri “Allah’ın ahlâkı ile ahlaklanınız” hadisine şöyle mana veriyor: “Ahlâk-ı İlâhiye ile muttasıf olup Cenâb-ı Hakka mütezellilâne teveccüh edip, acz, fakr, kusurunuzu bilip, dergâhına abd olunuz.”8

Yani Allah’ın beşer için indirdiği ve Sevgili Peygamberimizin (asm) yaşadığı, emrettiği ve numune olduğu İslam ahlâkını yaşayınız. 

Dipnotlar:

1- Tac, 1/13; Taberânî, Mu’cemu’l-Evsaf, 87/184

2- Muvatta, Husnü’l Halk, 8; Müsned, 2/381

3- Kalem Suresi: 4

4- Buhari, Fezailü’l-Kur’ân, 21

5- Riyazu’s-Salihin, s. 278

6- Müslim, “Müsâfirîn”, 139

7- Riyazu’s-Salihin, s. 439

8- Sözler, s. 612