Bediüzzaman, Tarihçe-i Hayatı’nda vukua gelen bazı harika hallerini “Sergüzeşt-i hayatımda geçen ve çoğunu gizlediğim çok harika vakıalar vardı. Kendimi hiç bir vecihle keramete lâyık görmediğim için onları bâzan tesadüfe, bâzan da başka esbaba isnad ediyordum. Şimdi kanaatim geliyor ki, o harikalar, Gavs-ı Azam’ın bir silsile-i kerametini teşkil ederler. Demek onun duâsıyla, himmetiyle, ona kerameten ve bize ikram nev’inden, bir nevi inayet-i İlâhiyeye mazhar olmuşuz.”1 şekliyle ifade ediyor.
Bediüzzaman’ın esâret hayatı ve firâr hadisesi ile alâkalı Tarihçe-i Hayat’ta şu ifadeler yazılıdır: “Bütün hayatını, fîsebilillâh Kur’ân’a, İslâmiyete, Sünnet-i Seniye’nin ihyâsına hasr ve vakfeden bu fedakâr-ı İslâm, buralarda da kat’iyen boş durmaz. İçerisinde bulunduğu muhiti tenvir ve irşad için çalışır. Bu müddet içinde kendisiyle beraber esârette bulunan zabitlere dersler veriyordu. Bir gün, doksan zabit arkadaşına ders verdiği sırada, bir Rus kumandanı gelir, “Siyasî ders veriyor” diye dersine mâni olursa da, faaliyetinin dinî, ilmî, içtimaî olduğunu öğrenince serbest bıraktırır. Nihayet esâretten firâr ile kurtulup Petersburg ve Varşova’ya gelmeye muvaffak olur. Bilâhare, Viyana tarikiyle (Rumî)1334(1918) senesinde İstanbul’a teşrif eder.”2 Bediüzzaman’ın Darül Hikmetil İslâmiyeye verdiği öz geçmişinde “Harb-i hazırın ilânı üzere gönüllü olarak alay kumandanı namıyla harbe iştirak eyledim. Bitlis’te Ruslara esir düştüm. Esâretten firâr ederek İstanbul’a geldim.”3 ifadeleri yer alır. Yeğeni Abdurrahman’ın hazırlamış olduğu Tarihçe-i Hayat’ta firâr meselesi “Mezkûr Kostroma’dan firâr suretiyle Petersburg, Varşova’ya gelmeğe muvaffak olmuş ve bilâhere Viyana tarîkıyla İstanbul’a gelerek esâretten tahlis-i giriban etmiş.”4 şeklindedir. Müküslü Hamza Efendi’nin hazırladığı Tercüme-i Hâl’de “Nihâyet Bitlis’in hîn-i sükûtunda ayağı kırılmış ve omuzu mecrûh bir hâlde, iki gün mahsûriyetden sonra Ruslara esîr düştü. İki sene üç ay5 esâretten sonra tahlîs-i girîbâna muvaffak...”6 olduğu ifade buyrulur.
Bediüzzaman’ın dilinden firâr…
Bediüzzaman firâr hadisesini kendisi şöyle ifade ediyor: “O hüzünlü, rikkatli, firkatli, uzun gurbet gecesinde, dergâh-ı İlâhîde zaaf ve aczim o kadar büyük bir şefaatçi ve vesile oldu ki, şimdi de hayretteyim. Çünkü birkaç gün sonra, gayet hilâf-ı me’mul bir surette, yayan gidilse bir senelik mesafede, tek başımla, Rusça bilmediğim halde firâr ettim. Zaaf ve aczime binaen gelen inâyet-i İlâhiye ile harika bir surette kurtuldum. Tâ Varşova ve Avusturya’ya uğrayarak İstanbul’a kadar geldim ki, bu surette kolaylıkla kurtulmak pek harika olmuştu. Rusça bilen en cesur ve en kurnaz adamların muvaffak olamadıkları çok teshilât ve çok kolaylıkla, o uzun firârî seyahati bitirdim.”7 Anlaşıldığı üzere Bediüzzaman, Bolşevik İhtilâli sonrası meydana gelen kısmî serbestlik ve birçok esirin peş peşe firâr etmesinin ardından Tatar Cemiin’de bulunduğu bir zamanda firâr etmiştir.
Dipnotlar:
1- Sikke-i Tasdîk-ı Gaybî, 2013, s.275
2-Tarihçe-i Hayat, 2013, s.184
3- Araştırmalar, Belgelerle Bediüzzaman
4- Abdurrahmân Nursi, Bedîüzzamân’ın Târihçe-i Hayâtı, s.38
5- En doğru ilk tespit; 2 sene, 3 ay, 15 gün.
6- Müküslü Hamza, Bedîüzzaman Sa’îd-i Kürdî’nin Tercüme-i Hâlinden Bir Hülâsası, s.7
7- Lemalar, 2013, s.524