Bediüzzaman’ın Kosturma’ya (Kostroma’ya) yerleştirildikten sonra, diğer esirler gibi, geçim sıkıntısı çekmediğini; oradaki Müslüman Tatarların kendisine sahip çıkıp hürmet ettiklerini ve hatta Tatar Camii’nde imamlık yaptığını hatıralardan biliyoruz.
Ancak Osmanlı Arşiv Belgeleri ışığında esirlerin genel durumları ile alâkalı bazı bilgi ve belgelerde esirlerin ekmek ve yiyecek konusunda epey güçlük çektikleri yazılıyor. Kostroma’daki Osmanlı esirlerinin çektiği en büyük sıkıntı, Rus Hükümeti’nin ekmeklerini kesmesi ve zor şartlarda onları yaşamaya mecbur etmesidir. Bu mesele Salib-i Ahmer yani Kızılhaç tarafından da araştırılarak tasdik edilmiştir. Evvela bu durumu şikâyet eden bir esirin(Mehmed Mahmud) ailesine gönderdiği mektubu okumak gerekir:
Muhterem Bey babacığım, Hamd olsun sıhhatteyim. Ma’a aile âfiyetinizi temenni ederim. Bugünlerde halimiz pek fenalaştı. Yiyecek ekmek bulamadığımız gibi, Rus Hükümeti erzakımızı da kesti. Mesmû’âta göre Türkiye’deki Rus üserâsına kötü bakıldığından dolayı bizi de aynı mu’âmeleye tâbi’ tutuyorlar. Rus Hükümeti resmen üseraya bildiriyorlar ki, bu bâbda hükümetimize mürâca’at edelim. Her ne ise, Cenab-ı Hak mu’inimiz olsun. Hâmid Bey Efendi’ye arz-ı ihtirâm ederim. Vâlidemin ellerinden ve küçüklerin gözlerinden kemâl-i tahassürle öper, du’ânızı temenni ederim. 12 Temmuz 1333/12 Temmuz 1917. Esir Oğlunuz Mehmed Mahmud. Esir-i Harb kartıdır. Dersa’âdet’te Çenberlitaş’da Matba’a-i Osmaniyenin arkasında sâkin İbrahim Beyefendi’ye takdim.1
Rusya’da esir olan Mehmed Mahmud isimli şahsın oradaki hallerini tasvir eden mektubu. (BOA, HR. SYS, No: 2204/7, 27.10.1917)
Ekmek ve yiyecek problemi yaşanıyor
Aynı dönemlerde Rusya’da esir olarak bulunan Teğmen Mehmet Arif de ekmek konusunda çektikleri problemleri şöyle anlatıyor: “Gün geçtikçe çay, şeker, ekmek, tütün gibi nesnelerin fiyatları hızla artıyor, onları satın almamız imkânsızlaşıyor. Fiyatlar gittikçe artıyor. Çay, şeker, siyah ekmek de kalmadı. Beyaz ekmeğin tadını ise unuttuk. Açlıktan ölecek gibiydik. Ekmek miktarını da günde 170 grama indirdiler.”2 ifadelerini kullanıyor. “Tutsaklara bir beyaz, bir siyah iki fund (1 fund 325 gram) ekmek, ayda bir fund şeker ve üç günde bir kez et.”3 veriliyormuş. Mehmet Arif Bey “Martın sonuna doğru da kıtlık başladı. Beyaz ekmek tümüyle ortadan kalktı. Bir çuval 16.5 kilo unun fiyatı 20 Rubleye çıktı.”4 ifadelerini kullanıyor. “Açlıktan herkes yakınıyordu. Çok yoksul düşenlerle, dilenciler, kimi evlerden topladıkları ekmek kırıntılarını kışlaya getirip tutsaklara satıyorlardı. Parası olan tutsaklar satın alabiliyordu.”5 şeklinde ekmek konusunda yaşadıkları sıkıntıları paylaşıyor.
Esirler ekmek pişiriyor
Teğmen Mehmet Arif anlatmaya devam ediyor: “Ekmek ve yemek pişirmek bizlere düşmüştü. Görev bölümü yapıldı. Odun yaranlar, su taşıyanlar, hamur yoğuranlar, ekmek pişirenler bir çizelgede belirlendi. Ben hamur yoğuran ekipte görev aldım. Pek az un verildiğinden, ayrıca nişasta katarak unu çoğaltıyorduk. O zaman da yoğurması çok güçleşiyordu. Rusya’da geçireceğimiz ikinci kıştı bu. O gün hamuru iki arkadaş güçlükle yoğurduk. Pişen ekmek, yenecek gibi değildi. Kum ile unu karıştırıp vermişler. Dişlerimizin arasında kum taneleri çıtır çıtır sesler çıkarıp gıcırdıyordu. Fırından çıkan kumlu ekmekler yığılıp kaldı. Kimse yiyemedi. Çavuşa yakındık. Ne yapalım, biz de onu yiyoruz dedi.”6
Dipnotlar:
1- BOA, HR. SYS, No: 2204/7, 27.10.1917(Prof. Ahmet Akgündüz, ABIBSNİŞ, C.I, s.943)., 2- Çarlık Rusya’sında Bir Türk Savaş Tutsağının Anıları, 2006 Ankara, s.119., 3- Age, s.117., 4- Age, s.123., 5- Age, s.133., 6- Age, s.142, 143.