O, ilk Osmanlı pilotuydu. İlk uçuşunu, Yeşilköy’de gerçekleştirdi. Bilâhare kurulan Türk Hava Yolları’nın da ilk müdürü oldu.

Evet, ilk Osmanlı pilotu Fesâ Bey, Fransız yapımı Osmanlı uçağını 26 Nisan 1912’de Yeşilköy'de havalandırarak, ilk uçuş denemesini başarıyla tamamladı. (İkinci başarılı uçuş denemesini ise Yusuf Kenan isimli pilot yaptı.)

Ne var ki, aynı yıllarda yaşanan iç siyasî çalkantılar ve peşpeşe patlak veren haricî muharebeler (Trablusgarp (Libya), Balkan ve I. Dünya Savaşları) sebebiyle, Osmanlı'daki havacılık sektörü büyük ölçüde sekteye uğradı ve bir türlü geliştirilemedi.

Tarihî seyir

İlk Osmanlı Havacılık Teşkilâtı 1911 Haziran'ında kuruldu. Aynı günlerde yapılan imtihan neticesinde, Yüzbaşı Fesâ Bey ile Teğmen Yusuf Kenan isimli subaylar, pilotaj eğitimi almak üzere Fransa'ya gönderildi.

Aynı yılın Aralık ayında Fransız Deperdussin firmasına iki uçak siparişi verildi. Eşzamanlı olarak, Ayastefanos'da (Yeşilköy) uçuş pisti ile hangarlar inşa edildi. Sipariş edilen uçaklar, 12 Mart 1912'de demiryoluyla Yeşilköy'e getirildi. Bunlardan birine "Osmanlı", diğerine ise, Mısır'lı "Prens Celaleddin"in ismi verildi. (Prens, uçakların alımı için maddî yardımda bulunmuştu.) Uçaklar, iki Osmanlı pilotu tarafından peşpeşe havalandırıldı. Deneme uçuşları başarıyla tamamlandı.

* * *

Havacılık sahasında dünya devletlerinden geri kalmak istemeyen Osmanlı hükümeti, bir müddet sonra 7-8 siparişi daha verdi. Ne var ki, bu tarihten sonra ardıardına yaşanan iç ve dış sıkıntılar, Osmanlı'da havacılık sektörünün gelişmesine imkân, fırsat tanımadı. 

Bu konuya dair bazı teknik bilgiler:

Uçaklardan biri çift kumandalı mektep tayyaresi olup, ikiyüz metreden yükseğe çıkamaz. Bir diğer uçak, eğitim uçağı olup, henüz deneme safhasında iken silindirleri patladı. Yedek silindirler takıldı. Nuri Efendi’nin idaresindeki harp uçağı, Selânik’e götürüldü, ancak Balkan Harbi esnasında terk edilerek orada bırakıldı.

Bir diğer harp uçağı, pilot binbaşı Mehmet Cemal tarafından Yeşilköy üzerinde tur yaparken motoru arızalandı, tamiratıyla da uğraşılmayarak kaderine terk edildi. Bir başka Harp tayyaresi, trenle Fransa'dan getirilirken, yolda Sırplar tarafından yakalanarak el konuldu.

Prens Celâleddin isimli uçak, Nuri Bey kumandasında İstanbul-Kahire seferini yaparken 14 Mart 1914’de Yafa civarında düştü, pilotu şehit oldu. Deperdussin uçakları, I. Dünya Savaşı’nın başladığı 1914’te hizmet dışı bırakıldı. Bu tarih itibariyle Osmanlı'nın faal durumdaki toplam uçak sayısı 14 idi.

Mehmet Fesâ Bey kimdir?

1878′de İstanbul’da Gedikpaşa’da doğdu. Galatasaray Sultanisinde okudu. Bilâhare Harp Okulu’na girdi. 1899’da Süvari Teğmeni olarak mezun oldu. İstibdat devrinde meşhur Bekirağa Bölüğü’nde 97 gün hapis yattı. Erzincan’a sürgüne gönderildi. 1908 Meşrûtiyetinin ilânından sonra tekrar İstanbul’a alındı ve Süvari Bölük Komutanlığı’na getirildi.

1911’de pilot olmak için eleman arandığında, Yüzbaşı olan Fesâ Bey, adayların başında yer aldı. İmtihanı birincilikle kazandı. Fransa’ya uçuş eğitimine gönderildi. 1912’de yurda döndüğünde kendisine uçuş brövesi verildi. 

I. Dünya Harbi’nde Kafkasya’ya giderken Karadeniz’de, Amasra açıklarında Ruslar bulunduğu gemiyi batırdılar. Gemide bulunanları esir aldılar. 5 yıl 8 ay süren Sibirya’daki esaret hayatından kaçarak, Haziran 1920′de yurda döndü.

İstiklâl Harbi’nden sonra İzmir’deki Hava Okulu’na öğretmen olarak tayin edildi. Kasım 1925′te 47 yaşında Binbaşı rütbesiyle emekli oldu.

1933’te Türkiye’nin ilk hava taşımacılığı teşkilâtı olan Hava Yolları Devlet İşletme İdaresinin (şimdi THY) başına müdür olarak atandı. 

Gayr-ı resmî olarak, ömrünün tamamını Türk Hava Kurumu’na verdiği hizmet ile geçirdi. 9 Nisan 1951′de İstanbul’da vefat etti.