Binlerce Mehmed’in şehit düştüğü Sarıkamış Felâketi, 22 Aralık 1914-15 Ocak 1915 tarihleri arasında yaşandı.
Takvime göre, yekûn bir ay bile sürmedi. Orada yaşanan trajedi ise, dünya durdukça unutulmayacak türden.
O yüksek dağlarda yaşanan en dondurucu günün takviminde ise 14/15 Ocak gecesi yazar: Sarıkamış kar altında, şehit düşen Mehmedlerin cesedi ise karlar altında kalmış olduğu anlaşıldı sonradan...
İşte, o günler için yakılmış olan yanık bir türkün dört mısrâlık sözleri:
Sarıkamış kar altında,
Mehmedim karlar altında,
Yüreğinde yavuklusu;
Memleketi kor altında.
Evet, yaklaşık 90 bin Osmanlı askerinin bulunduğu Kafkas Cephesinin en kritik bölgesi olan Sarıkamış’ta, 1915 senesinin bilhassa 14/15 Ocak gecesinde eksi kırklara (-40) varan şiddetli soğuklar sebebiyle binlerce Mehmetçik donarak şehit düştü. Muhtelif kaynaklara göre, en az 18 bin (Genel Kurmay Harp Dairesine göre 30-40 bin civarında) askerimizin şehit olması sabebiyle, bu elim hadise “Sarıkamış Fâciası” ismiyle de anılıyor.
Aslında, şehit sayısı ne olursa olsun, orada yaşananlar meselenin ehemmiyet ve ciddiyetini azaltmıyor, küçültmüyor.
Aynı gerçek, Çanakkale ve diğer cepheler için de geçerli. Burada mühim olan, yaşananları olduğu gibi, yani abartısız şekilde yansıtabilmektir.
* * *
Tarihin çok garip bir tecellisi, Filistin- Sînâ Cephesinde yaşanan meşhûr Kanal Harekâtının da aynı gün ve tarihlere denk gelmiş olmasıdır. Kısaca şöyle: Birinci Dünya Savaşının Sînâ Cephesinde, tam da 1915 yılı 14 Ocak-15 Şubat tarihleri arasında Cemal Paşa kumandası altında yaşanan Kanal Harekâtı, tıpkı Sarıkamış’ta olduğu gibi yine büyük bir kayıp ve hezimetle neticelendi.
Bugünkü Filistin'in Gazze, İsrail'in Birüssebi ve Mısır'ın Sînâ bölgesinde mevzilenen 4. Osmanlı Ordusu, 14/15 Ocak gecesi tam 14 bin adet deveyle (25.000 kişilik bir orduyla) Süveyş Kanalı'na doğru harekete geçti. Burada İngiliz kuvvetleriyle karşı karşıya gelen ordumuz büyük zayiat vererek geri çekilmek durumunda kaldı.
* * *
Sarıkamış ve Kanal Harekâtında yaşanan fecâat ve yenilginin asıl sebep ve sorumluları hâlâ tartışılmaya devam ediyor. Yaşanan mağlubiyeti bir tek sebebe dayandırmak kolaya ve basite kaçmak olur.
Bununla beraber, özellikle Enver Paşaya kin ve garazla bakanların söylediklerine hiçbir şekilde itibar etmemeli. Zira, Enver Paşa, Sarıkamış Fâciasından hemen sonra yaşanan Çanakkale Zaferi esnasında aynı durumda ve aynı konumda idi.
Dolayısıyla, Sarıkamış’ın günahını Enver Paşaya yüklemek, Çanakkale Zaferini de M. Kemal Paşaya vermek, tam bir tarafgirlik, hatta bir bağnazlık göstergesi sayılır.
* * *
Son olarak, bazı kişi ve çevreler tarafından özellikle Sarıkamış’taki yenilginin asıl sorumlusu olarak Enver Paşanın gösterilmesine karşı, torunu Osman Mayatepek’in tesbitlerini aktaralım. Osman Efendi’in Sarıkamış Harekâtı hakkındaki değerlenmesi şöyle: "Şayet komutanlar Enver Paşanın emirlerini yerine getirseydi, Sarıkamış zaferle neticelenebilirdi. 10. Kolordu Hafız Hakkı Bey komutasında Bardız'a gitmesi gerekirken, Rus birliklerinin peşine takılıp Koşur istikametine yöneldi. Yalnız 32. Tümen Bardız'a ilerledi. Bu hata, Hafız Hakkı'nın zafer kazanma ihtirası ile yolu 75 kilometre uzattığı yetmezmiş gibi, Allahuekber Dağlarını geçmeye mecbur kalmış; fırtına ve tipiye yakalanıp çok büyük zayiat vermiş ve zamanında Sarıkamış'a intikal etmemiştir. 9. Kolordu ise, 3.Ordu ile 24 Aralık'ta Bardız'da birleşti. Cephe arasındaki Rus birliklerine taarruz etmek için Kötek yönüne gidip ve Rus ihtiyat kuvvetleriyle taarruz edip Sarıkamış'a iltihak etmesi gerekiyordu. Maalesef, bu sapmanın başlıca sebebi Hafız Hakkı Paşanın 25 Aralık’ta Sarıkamış'ta olacağı varsayımı tamamen ile Enver Paşanın 10. Kolordu yalnız kalmasın diye yönünü Kötek'ten Sarıkamış'a çevirmesi olmuştur. Neticede, 10. Kolordu büyük zayiatla bitkin halde, ancak 29 Aralık'ta Sarıkamış'a gelebilmiştir." (Osman Mayatepek; Dedem Enver Paşa: 105.)