1876’da tahta geçmiş, Birinci Meşrutiyet’i ilân etmiştir. Tahta geçtikten bir müddet sonra Osmanlı-Rus Harbi (93 Harbi) çıkmış, savaş mağlubiyetle sonuçlanınca meclisi feshedip Yıldız Sarayı’nda tek başına devleti idare etmeye başlamıştır.

O günün Avrupası maddeten ve fennen güçlenmeye başlamıştı. Sömürge ve hammadde arayışları için Osmanlı topraklarına yönelmiş, Osmanlı içindeki azınlıkları tahrike başlamışlardı.

Osmanlı, ihtişam devirlerinin ardından rehavete yönelmiş; harp ve darbelerin etkisi, zamanın şartlarına ayak uyduramama, gelişen fen ve tekniğe bigâne kalış, cehaletin yükselişi ve İslâmiyetin özünden uzaklaşma onu çöküşün eşiğine getirmiştir.

Böyle bir ortamda, Avrupa’dan gelen hürriyet ve meşrutiyet fikirleri Osmanlı’yı sarsıyordu. Avrupa’ya giden bir kısım Osmanlı aydınları hürriyet ve meşrutiyetin etkisine kapılıp bunları Osmanlı’ya getirmeye çalışıyorlardı. Bu durum Osmanlı’da ciddi bir uyanışa sebep olmuştu.

O günkü ortamda Avrupa’da, Abdülhamid Han’ın Osmanlı’da 30 sene uyguladığı istibdadı ve devletin birliğini ve hilafeti koruma adına İslamiyet’i kullanmasını, istibdadın İslamiyet’ten kaynaklandığı gibi bir algı oluşturmuştur. Bundan dolayı bir kısım Avrupalı aydınlar, İslamiyet’in Avrupa medeniyetini kabul edemeyeceğini iddia ediyorlardı.

Bediüzzaman Hazretleri, “30 sene Halife olan bir zat menfî siyaset namına, istifade edildi zannıyla şeriata gelen zararı gördünüz.”1 Ayrıca “Şeriat âleme gelmiş; ta istibdadı ve zalimane tahakkümü mahvetsin.”2 diyerek meşrutiyeti şeriat namına alkışladığını ifade etmiştir.

Sonra, meşrutiyeti getireceğim diyerek Abdülhamid’i indirip hükümete gelen İttihat ve Terakki Fırkası (İttihatçılar) ipleri ellerine aldıktan bir müddet sonra komite (ekip) istibdadına başladıklarında Bediüzzaman Hazretleri, “İstibdat meşrutiyet libasını giysin, karşıma çıksın, rastlarsam sille vuracağım.”3 diyerek komite istibdadına da karşı çıkmıştır.

Cumhuriyetin başında ise cumhuriyet adına yapılan baskı ve zulümlere, “İstibdad-ı mutlaka (tam istibdat) cumhuriyet namını vermekle...”4 diyerek yapılanın cumhuriyet olmadığını, istibdat olduğunu ifade ederek karşı çıkmıştır.

Neticede hem Abdülhamid Han’ın tek şahıs istibdadına, hem İttihatçıların komite istibdadına, hem de Cumhuriyet döneminin başındaki mutlak istibdada karşı çıkmıştır. Bunlara karşı çare-i necatı [kurtuluş çaresini] şeriat dairesindeki hürriyet-i meşrua ve meşrutiyet-i meşruada görmüştür. Yani bunlara karşı hürriyeti ve meşrutiyeti çare göstermiştir. Demokrasiyle taçlanmış bir cumhuriyeti ifade etmiş, “Ben dindar bir cumhuriyetçiyim.”⁵ demiştir.

Dipnotlar:

1- ESDE, Sünuhat, s. 498.

2- ESDE, Divan-ı Harb-i Örfî, 2. Cinayet, s. 121.

3- Meşrutiyet libasını..., ESDE, Divan-ı Harb-i Örfî, 

Yarı Cinayet, s. 136.

4- İstibdad-ı mutlaka cumhuriyet..., 

Tarihçe-i Hayat, Denizli Hayatı, 5. kısım

5-14. Şua, Afyon Müddei Umumisi ve 

Mahkeme Reisi, s. 363.