Ey âlem-i İslâmî! Hayatın ittihadda. Ger ittihad istersen, düsturun bu olmalı:

”Hüve’l-hakku” yerine “Hüve hakkun” olmalı; “Hüve’l-hasenü” yerine ”Hüve’l-ahsenü” olmalı.

Her Müslim kendi meslek, mezhebine demeli: “İşte bu haktır; başkasına ilişmem. Başkaları güzelse, benim en güzelidir.”

Dememeli: “Budur hak; başkaları battaldır. Yalnız benimkidir güzeli; başkaları yanlıştır, hem çirkindir.”

Zihniyet-i inhisar, hubb-u nefisten geliyor. Sonra maraz oluyor; niza ondan çıkıyor.

Dert ile dermanlar taaddüdü hak olur; hak da taaddüd eder. Hâcât ve ağdiyenin tenevvüü hak olur; hak da tenevvü eder.

İstidad, terbiyeler tekessürü hak olur; hak da tekessür eder. Bir madde-i vahide, hem zehir ve hem panzehir.

İki mizaca göre mesâil-i fer’îde hakikat sabit değil, izafî ve mürekkeb. Mükellefîn mizaçlar,

Ona bir hisse verip, ona göre ederek tahakkuk ve terekküb, her mezhebin sahibi mühmel mutlak hükmeder.

Mezhebinin hududu tayinini bırakır temâyül-ü mizaca. Taassub-u mezhebî, tamime sebep olur.

Tamimin iltizamı, sebep olur nizaa. İslâmiyet’ten evvel tabakàt-ı beşerde derin uçurumlar,

Hem tebâud-u acibi istedi, bir vakitte taaddüd-ü enbiya, tenevvü-ü şerâyi, müteaddid mezhepler.

Beşerde bir inkılâb İslâmiyet yaptırdı. Beşer tekàrüb etti; şer’ etti ittihad, vahid oldu peygamber.

Seviye bir olmadı; mezhep taaddüd etti. Terbiye-i vahide kâfi geldiği zaman, ittihad eder mezhepler. Sözler, Lemeât, 804

***

Azametli, bahtsız bir kıt’anın; şanlı, talihsiz bir devletin; değerli, sahipsiz bir kavmin reçetesi, ittihad-ı İslâmdır.

Mektûbat, Hakikat Çekirdekleri, s. 551

***

Bu ittihad, âdetten değil, ibadettir. İhfa ve havf, riyadandır. Farzda riya yoktur. Bu zamanın en büyük farz vazifesi ittihad-ı İslâm’dır.

İttihadın hedef ve maksadı, o kadar uzun, münşaip, muhit ve merakiz ve maâbid-i İslâmiyeyi birbirine rabteden bir silsile-i nurânîyi ihtizaza getirmekle, onunla merbut olanları ikaz ve tarîk-ı terakkîye bir hâhiş ve emr-i vicdanî ile sevk etmektir.

Bu ittihadın meşrebi muhabbettir; husumet ise cehalet ve zaruret ve nifakadır. E.S.D.E., s. 57

***

Ey eski çağların cihangir Asya ordularının kahraman askerlerinin torunları olan muhterem din kardeşlerim!

Beş yüz senedir yattığınız yeter; artık Kur’ân’ın sabahında uyanınız. Yoksa, Kur’ân-ı Kerîm’in güneşinden gözlerinizi kapatarak gaflet sahrasında yatmakla, vahşet ve gaflet sizi yağma edip perişan edecektir. Kur’ân’ın mecrasından ayrılarak, birleşmeyen su damlaları gibi, toprağa düşmeyiniz. Yoksa, toprak gibi, sefahet ve şehvet-i medeniye sizi emerek yutacaktır. Birleşen su damlaları gibi, Kur’ân-ı Kerîm’in saadet ve selâmet mecrasında ittihad ederek, sefahet ve rezalet-i medeniyeyi süpürüp, bu vatana âb-ı hayat olan hakikat-i İslâmiye sularını akıtınız. O hakikat-i İslâmiye suları ile bu topraklarda iman ziyası altında hakikî medeniyetin fen ve sanat çiçekleri açacak, bu vatan maddî ve manevî saadetler içinde gül ve gülistana dönecektir inşaallah.

Tarihçe-i Hayat, s. 171