İnsanlar sosyalleşme sürecinde yalnız kalmamak için kendilerini bir yerlere ait görmek isterler. Bunun için bir grubun içine dahil olur ve bu grup taraftarlığı ile sosyal bir kimlik kazanır. Bediüzzaman’ın, “müsbet ihtilâf” diye bahsettiği bu olsa gerektir. 

Bir de menfî manada ihtilâf vardır ki, tek tip olalım çaba ve gayreti içinde, farklı düşünce ve oluşumları reddederek, bütünleşme sağlayayım diye, daha da çatışma ve çözülme meydana getirmek manasındadır. Niyetler iyi de olsa, kötü de olsa, netice itibarıyla çözülmeye yol açan bir kavramdır. Egonun en ağır hastalıklarından bir tanesi olan bu maraz, aklı iptal eder. Ve bu kimse nefs-i emmareden kurtulamaz.

Buradaki en büyük sıkıntı, tarafgirin, sürekli yeniden üretilen düşmanlık girdabına düşmesidir. Tarafgirlik bir kısır döngüdür. Birleştirmez ayrıştırır. Katliamların, soykırımların, linçlerin, ötekileştirmenin temelinde işte bu psikoloji yatar. Tarafgir dostunun uyarısını ihanet, itirazını isyan zanneder.

Gündelik hayatımızın her alanına sirayet eden ve etkileyen bu psikolojinin çoğu zaman bizi yönlendirdiğinin farkına bile varamayız. İyi ya da kötü yaptığımız ne varsa, ait olduğumuz gruptan destek bulduğu için, çoğu zaman normalleşir ve sıradanlaşır. Meselâ bir su-i ahlâk olan gıybet grup içinde o kadar normalleşir ki bir rahatlama, içini boşaltma adıyla meşrulaştırılır. Uhrevî hayatımızı mahvettikten ve mânevî alandaki imtihanı kaybettikten sonra, tokmak kimin elinde olmuş, memleketi kim idare etmiş ne önemi vardır?

Bu yüzden kitle psikolojisi içerisinde bulunan kişiler, gerçekte kendi karakter ve ruh halleriyle bağdaşmayacak durumlara düşebilir. Normal zamanlarda yapmayacakları, hatta eleştirdikleri utanacakları tavırlar içine kolaylıkla girebilir. Kişinin karakteri geçici de olsa böyle durumlarda değişime uğrar. Kibar bir insan kaba, merhametli bir insan zalim, korkak bir insan kahramana dönüşebilir. Kolektif yapı içerisinde kişisel kimlikler silinir. Farklılıklar, benzerlikler içinde boğulur.

Bediüzzamanın ifadesiyle, “Mü’minlerde nifak ve şikak, kin ve adâvete sebebiyet veren tarafgirlik ve inad ve hased… hayat-ı beşeriye için zehirdir.” Tarafgirlik hastalığının adavetten başka belki de en vahim sonucundan biri de adalet duygusunu zedelemesidir. Muvazene kaybolmuştur. Artık cerbeze, tecavüz ve zulmün her çeşidi o insan veya insanlardan sudur edebilir.

Tarafgirin ayarı ötekine düşmanlıkla bozulduğu gibi kendi tarafındakine aşırı muhabbetle de bozulur. O zaman kişi veya grup yanlışlarını göremez, sırat-ı müstakimden sapar. Kendine ait olanın yanlışlarını, meziyet diye piyasaya sürebilir. Kısacası “Meleğe şeytan, şeytana melek” der.

Hasılı, tarafgirlik, hakkaniyeti örter, haksız olanı cesaretlendirir. 

Biliyorum ki tarafgirliğin kötülüğünü ne kadar anlatırsak anlatalım hiçbir tarafgir bunları üzerine almayacaktır ve kendini “hakikat savaşçısı” olarak görmeye devam edecektir. Bu hastalığı aşmak için eğitimli veya bilgili olmak da sanırım yeterli gelmez; ancak yüksek farkındalığa sahip olanlar bu tuzağa düşmeyecektir.